Bolalar kasalliklari propedevtikasi

anginada  halqum  bodomcha  bezi  yallig‗lanishidan  qizargan,  bo‗rtgan, 
shishgan  bo‗ladi.  Follikullyar  anginada  kattalashgan,  shishgan  bodomcha 
bezlari  yuzasida  mayda 
OQISH 
ko‗rinishdagi  qarashmalar  paydo  bo‗ladi. 
Lakunar  anginada  yallig‗lanish  darajasi  ko‗paygan  bo‗lib,  bodomcha  bezi 
yuzasidagi  chuqurchalarni  qoplagan  bo‗ladi.  Xalkum  difteriyasida 
bodomcha  bezlarida  xira  kulrang  ko‗rinishdagi  yiringli  parda  paydo  bo‗lib, 
bunda  qizarishlik  me‘yorida  bo‗ladi.  Yiring  nafaqat  shilliq  qavatida  bo‗ladi,  u 
shilliq  osti  qavatiga  chuqurda  joylashadi,  parda  ko‗chirilsa,  shilliq  qavatda qon 
oqishi kuzatiladi. Skarlatinada angina har xil kechishi mumkin. Kasallikning yengil 
hilida  oddiy  angina  ko‗rinishida  kat‘iy  chegaralangan  qizarishlik  bilan  kechsa, 
og‗ir  xilida  shilliq  qavatining  nekrozi  bilan  (nekrotik  angina)  kechishi 
mumkin.  Flegmanoz  anginada  yallig‗lanish  atrof  to‗qimalarga  keng  tarqalgan 
bo‗ladi.  Bunda  ba‘zan  bodomcha  bezi  abssessida,  bez  bir  tomonlama  shishib, 
kattalashib,  chaynov  muskullarining  spazmi  natijasida  bola  og‗zini  ocholmay 
qolishi 
mumkin. 
Burun 
halqum 
bodomcha 
bezlarining 
patologik 
giperplaziyasida,  xoanalar  yo‗llari  bekilishidan,  nafas  olish  qiyinlashib  bola 
og‗iz orqali nafas olishga majbur bo‗ladi. Natijada bemorda adenoidga xos belgilar 
(yuzini  oqarib  bir  oz  shishishi,  salqiganligi,  yuqori  lab  ko‗tarilgan,  og‗izni 
ochiq bo‗lishi, pichillab gapirish, eshitish qobiliyatini buzilishi) paydo bo‗ladi. 
Ko‗krak qafasini ko‗zdan kechirganda uning shakliga (suyak sistemasiga 
qarang),  nafas  olishda  uning  har  ikkala  bo‗lagini  bir  xilda  ishtiroq  etishiga 
ahamiyat  beriladi.  Plevritda,  tuberkulez  bronxoadenitida,  o‗pka  atelektazida, 
surunkali  pnevmoniyani  bir  tomonda  ko‗proq  kuzatilishida,  shu  tomonda  ko‗krak 
qafasini  nafas  olishda  orqada  qolishi  kuzatiladi.  Bronxial  astmada,  o‗pka 
emfizemasida  ko‗krak  qafasi  maksimal  nafas  olgan  holatdagi  (bochkasimon) 

---

 
155 
ko‗rinishida  bo‗ladi,  ekssudativ  plevritda  jarohatlangan  tomonda  ko‗krak 
qafasi  ko‗tarilishi,  surunkali  pnevmoniyada  esa  ko‗krak  qafasi  cho‗kishi 
kuzatiladi.  Chaqaloq  bolalarda  ko‗krak  qafasini  ko‗tarilgan  bo‗lib  qolishi  - 
pnevmotoraks, pnevmomediastenumda kuzatiladi. 
Qoburg‗alar  oralig‗ini  diafragmaga  birikkan  yerini  nafas  olganda  bir  oz 
ichga  botishi  3  oygacha  bo‗lgan  bolalarda  norma  hisoblanib,  undan  kattalarda 
qoburg‗alar  yumshoqligida  (raxit)  yoki  inspirator  nafas  kisishi  bilan  kechuvchi 
nafas yo‗llari kasalliklarida kuzatiladi. Bu holatni kuchli darajada bo‗lishi stenotik 
nafas  olish  krupda  kuzatiladi.Ko‗krak  qafasini  siljib  harakatlanishi 
(ekskursiyasi)  santimetr  lentasi  yordamida,  tinch  holatda,  maksimal  nafas 
olganda,  maksimal  nafas  chiqarganda  o‗lchanadi.  Bunda  santimetr  lentasi 
oldinda  ko‗krak  bezi  ustidan,  orkadan  kurak  suyagi  burchagiga  qo‗yiladi. 
Tekshirishda  nafas  olishning  tipiga  ahamiyat  beriladi.  Erta  yoshli  bolalarda 
normada qorin tipi nafas olishi kuzatilib, bu o‗g‗il bolalarda o‗zgarishsiz qoladi. 
Qiz  bolalarda  esa  5-  6  yoshlikdan  ko‗krak  tipi  nafas  olishi  kuzatiladi.  Ko‗krak 
qafasi  ekskursiyasini  pasayishi  o‗pkani  o‗tkir  shishida,  bronxial  astmada,  o‗pka 
fibrozida,  diafragma  osti  abssessida,  qovurg‗alararo  nevralgiyada  kuzatiladi. 
Tekshirishda  yana  nafas  olishning  ritmiga  va  soniga  e‘tibor  berish  kerak. 
Ko‗zga  tashlanadigan  havo  yetishmasligida  nafas  olish  sonini  ko‗krak  qafasining 
harakatidan  osongina  sanash  mumkin.  Katta  bolalarda  sanashni  bolaga 
sezdirmasdan,  yaxshisi uxlab  yotganda  bolada sekingina  qo‗lni ko‗kragiga  yoki 
qorniga  ko‗yib  yoki  stetoskop  yordamida  bajarish  mumkin.  Erta  yoshli 
bolalarda stetoskopni voronkasimon uch qismini bolaning burnini oldiga keltirib 
bir dakika i ch id a nafas olish sanaladi. 
 Nafas  olishning  tezlashishi  -  taxipnoe  deyiladi.  Nafas  olishni 
tezlashishi  quyidagi  holatlarda  kuzatiladi:  1)  hayajonlanganda,  2)  og‗ir  ish 
bajarganda,  3)  tana  harorati  ko‗tarilganda,  4)  nafas  olish  organlari 
shikastlanganda,  5)  yurak  qon  tomir  sistemasi  kasalliklarida,  6)  kam 
qonlikda.  Nafas  olishning  sekinlashuvi  -  bradipnoe.  Bolalarda  nisbatan  kam 
uchraydi.  Masalan,  koma  holatlarida  (uremiyada),  zaharlanishda  (masalan,  uyqu 
doridan),  miya  bosimining  ko‗tarilib  ketishida,  chaqaloqlarda  distress 
sindromni terminal bosqichida kuzatiladi. Normada nafas olish soni bilan pulsning 
o‗rtasidagi  nisbat  1  yoshda  1:  3,5  ga,  1  yoshdan  kattalarda  1:  4  ga  tent.  Nafas 
olish organlari shikastlananda bu farq o‗zgarib, 1: 2 yoki 1: 3 ga tenglashadi. 
Bemor  nafas  olganda  yordamchi  muskullari  ishtiroq  eta  boshlashi,  nafas 
olishni  qiyinlashganidan,  nafas  qisish  boshlanganidan  dalolat  beradi.  Nafas 
qisilishini formalari: 
inspirator nafas qisishi 
ekspirator nafas qisishi 
aralash nafas qisishi 
Shika nafas qisishi