Болалар ёшида учрайдиган тиш каттик

3.5. Surunkali fibroz pulpit 
Pulpaning bu xil yallig`lanishi bolalarda eng ko`p uchraydigan kasallik turi 
hisoblanadi. Surunkali fibroz pulpit sut tishlarida va ildizi shakllanmagan doimiy 
tishlarda juda ko`p hollarda klinik belgisiz kechishi mumkin. Kasallik bolalarda 
rejali sanatsiya olib borilgan yoki u qayta yallig`lanib, o`tkirlashgan paytda bolalar 
vrachga murojaat qilishi natijasida aniqlanadi. Qayta yallig`lanish paytida uzoq 
muddatli simillovchi og`riq ovqatlangandan keyin, ko`chadagi sovuqdan va ba’zi 
bir hollarda kechasi paydo bo`ladi. Bola og`riyotgan tishini aniq ko`rsatib beradi. 
Og`rigan tishni ko`zdan kechirayotganimizda unda kariyes kovagi borligini, 
zond yuritilganda bu kovak pulpa bo`shlig`iga tutashligini yoki qonagan og`riqli 
pulpa etini kovakdan chirib yumshagan dentinni ko`chirayotgan paytda 
aniqlaymiz. Surunkali fibroz pulpitning bolalarda, asosan klinik belgisiz kechishini 
nazarda tutgan holda, shifokor sut va doimiy tishlarning chuqur kariyes kovagiga 
ishlov berib bo`lgandan keyin extiyotkorlik bilan kariyes kovagining tub sathini, 
ayniqsa pulpa proyeksiyasi sohasini zond yurgizib, tekshirib chiqishi zarur. Ana 
shunday qunt bilan tekshirishlar ko`p hollarda kariyes kovagining pulpa bo`shlig`i 
bilan tutashligini ko`rsatishi mumkin. Ochilgan pulpada zond yuritilayotganda 
shuni nazarda tutish kerakki, agar tish ildizlari fiziologik yoki patologik 
so`rilishning oxirgi davrida bo`lsa, og`riq kuchli bo`lmaydi. Bunda bolaning yoshi 
va kasallik muddati muhim ahamiyat kasb etadi. 
Ildiz so`rilishi boshlanmagan sut tishlarida bunday hollarda kuchli og`riq 
seziladi. 

---

40 
3.6. Surunkali gangrenoz pulpit 
Bu tur pulpa yallig`lanishi bolalarda uchrashi jihatidan surunkali fibroz 
pulpitdan keyin ikkinchi o`rinda turadi. Bolalarda tish og`rigiga shikoyat 
bo`lmaydi. Kasallik tarixida fibroz pulpitga nisbatan oldingi paytlarda ko`proqq 
og`riq bo`lganligini aniqlash mumkin. Gangrenoz pulpit bilan og`rigan tish kariyes 
kovagiga zond yuritilgan paytda ko`p hollarda kovak bo`shlig`i pulpa bo`shlig`i 
bilan tutashligini qayd etish mumkin. Pulpa kovagining yuzaroq sathini zond bilan 
qitiqlaganda og`riq bo`lmasligi, tish toj qismida joylashgan pulpaning nekrozga 
uchraganidan (o`lganidan) darak beradi. Toj pulpasi yaxshilab ochilib, zond 
chuqurrok yuritilganda pulpaning chuqur joylashgan sohasida yoki ildiz 
kanallariga kirish qismidagina og`riq paydo bo`ladi. Bu xol ildiz pulpasining 
tirikligidan darak beradi va qon oqib chiqishi buni tasdiqlaydi. 
Surunkali gangrenoz pulpit tish bo`shlig`i yopiq bo`lgan hollarda ham 
kechishi mumkin. Bunda kariyes kovagi bilan pulpa bo`shlig`i orasida ma’lum 
qatlam dentin to`sig`i bo`lishi mumkin. Bu hollarda infeksiya (mikrob) sut 
tishlarining keng dentin kanallari orqali pulpa bo`shlig`iga o`tgan bo`ladi. Bunday 
chuqur kariyes kovagini charxlash va yumshagan dentin qavatini olib tashlash 
paytida bola og`riq sezmaydi. Bu xol vrach xushyorligini oshirmog`i lozim. 
Kariyes tubi sathidagi dentin kulrang bo`lib, tiniq bo`lmaydi. 
Agar sinchiklab zond yuritilganda kovakning pulpa bo`shlig`i bilan 
tutashgan nuqtalari topilmasa, unday hollarda kovak tubi sathiga asbestli tampon 
qo`yilib, vaqtinchalik suvli dentin qatlami bilan berkitilib, bemor rentgen 
kabinetiga yuboriladi. 
Sekinlik bilan kechuvchi surunkali chuqur kariyes jarayonining rentgen 
surati ko`zdan kechirilganda, yuza dentin qavat tagida qalin, ikkilamchi 
(zamestitelniy) dentin hosil bo`lganligining guvoxi bo`lamiz. Bu xol esa kovak 
charxlangan paytda og`riq sezilmaganidan darak beradi. Demak, biz bu yerda 
chuqur kariyesni aniqlaymiz. 
Surunkali gangrenoz pulpitda ko`pincha (80% ga yaqin) rentgenogrammada 
periodontal tirqishning kengayganligini, alveolyar suyak to`sig`ida osteoporoz 
(to`qima siyraklanishi), doimiy tish ildizi atrofida suyak to`qimasi surilib 
qo`shuvchi to`qima bilan to`lganligi (osteoskleroz), juda yupqa ikkilamchi dentin 
qavat hosil bo`lganligini (yoki umuman ikkilamchi dentin kanal yo`qligini) ko`rish 
mumkin. 
Kasallikni aniqlash (diagnostika) paytida ildizi shakllanmagan doimiy 
tishlarda kechadigan surunkali gangrenoz pulpitni, surunkali granulyatsiyalanuvchi 
(granuliruyushiy) periodont yallig`lanishidan farqlay (differensial diagnostika) 
olish ancha mushkullik tug`diradi. Chunki bunday holda doimiy tishning 
shakllanmagan ildizi kovagiga granulyatsiya to`qimasi o`sib kirib, uni to`ldirishi 
mumkin va uni biz ko`pgina hollarda ildiz pulpasi sifatida qabul qilishimiz 
mumkin. 
Yuqorida aytib o`tilganidek, bizga tish ildizining rentgen tasviri yordam 
beradi. Surunkali gangrenoz pulpitda rentgen tasvirida ildizning normal o`sish 
chegarasi yaqqol ko`rinadi. Granulyatsiyalanuvchi surunkali periodontitda 
shakllanmagan ildiz atrofidagi suyak to`qimasida destruksiya (to`qima yemirilishi) 

---

41 
jarayonini ko`ramiz, uning sathi tish ildizi o`sish zonasi sathidan anchagina 
kattaroq bo`ladi, chegarasi aniqlalmaydi. Surunkali periodontitda tish ildizi 
shakllanishi. Shu yoshdagi shakllanish me’yoridan ancha orqada qoladi. 
Gangrenoz pulpitda ildizlar o`lchami cog` tishnikidan farq qilmaydi va bola 
yoshiga mos keladi. 
Farqlab tashxislash davolashni to`g`ri rejalashtirishda juda muhimdir. 
Chunonchi, gangrenoz pulpitni davolashda shifokor ildiz pulpasining xech 
bo`lmaganda quyi (apikal) qismini saqlab qolishni nazarda tutmog`i lozim. Bu esa 
shakllanmagan ildiz rivojini davom ettirib, uning to`liq shakllanishiga olib kelishi 
mumkin. Surunkali periodontit yallig`langanda granulyatsiya to`qimasi o`zida 
dentin hosil qiluvchi odontoblast hujayralarini saqlamaydi, buning natijasida 
dentin hosil bo`lish jarayoni to`xtaydi. Bunday holda ildiz kanalini plombalashdan 
oldin, uni faqat o`lgan pulpa qoldiqlaridangina emas, balki granulyatsiya 
to`qimasidan ham yaxshilab tozalash zarur. 
3-4 yashar bolalarda surunkali gangrenoz pulpitning o`tkirlashib 
qaytalanishi juda og`ir kechishi mumkin. Bunday bolalarda tana harorati ko`tarilib, 
organizmning zaharlanish alomatlari yaqqol namoyon bo`ladi. Ular o`zlarini bexol 
sezishib injiqlanishadi, teri rangi oqarib, sovuq ter qoplashi mumkin. Kasallangan 
tish sohasida yuz-jag` yumshoq to`qimasining shishi, o`tkir limfadenit, ya’ni 
bolaning holati surunkali periodontitning o`tkirlashib qaytalanish belgilariga 
o`xshab ketadi. Pulpa bo`shlig`ini extiyotlab ochib, zond yuritilganda jarayonning 
o`tkirlashganligini ko`rish mumkin.