Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Kalit so’zlar: Muamoli o’smir, psixologik trening, xarakter aksentuatsiyasi 
Kirish. 
Xarakter aksentuatsiyasi-ba’zi harakter xususiyatlarining o’ta kuchayib ketishi va 
oqibatda ayrim turdagi psixogen omillar ta’sirga berilishning ortishi va aksincha, 
boshqa ba’zi omillar ta’sirida beriluvchanlikning susayishidir. O’smirlik davrida 
xarakter aksentuatsiyasi xususiytlari ayniqsa kuchayib, tashqi tomondan psixopatiyani 
eslatib yuboradi . 
O’smirlarning harakteri aksentuatsiyasi tipini aniqlash katta amaliy ahamiyatiga 
ega. Aniqlangan tip xarakterdagi zaif nuqtalarni ko’rsatadi, bu esa moslashuvchanikning 
buzulishiga qanday omillar sababchi bo’lishi mumkinligini oldindan ko’ra bilish 
imkoniyatini beradi. Bularning barchasi psixoprofilaktika ishi uchun keng imkoniyatlar 
yaratadi. 
Shimshek-savolnomasi yordamida o’smirlarning xarakter aksentuasiyasini 
aniqlash 
Eslatma: Keltirilgan savollarga javob berishingizni so’raymiz. To’g’ri yoki xato 
javob bo’lmasligini esda tuting. Shuning uchun savollarga ko’p o’ylamasdan birdan tez 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
313 
javob bering. Agar fikr sizga ma’qul kelsa unda “1” qo’ying, agar yoqmasa “0” qo’ying. 
Savolga faqatgina “1” yoki “0” deb javob berish kerak. 
Natijani hisoblang:Aksentuatsiya Formula asosida ballarni koeffisentga 
ko’paytiriladi. 12 va undan ortiq yuqori ball jamlanmasi ma’lum tipga xos xarakter
aksentuatsiyasini ifodalaydi. 
Savollar ro’yxati 
1. Ko’pincha kayfiyatingiz beg’am va ko’ngilli bo’ladimi? 
2. Kamsitishlar sizga qattiq ta’sir etadimi? 
3. Kino ko’rganda, teatrda yoki gaplashayotganda ko’zingizga yosh keladimi?
4. Bir narsa ishlab bo’lgandan keyin, bu to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligiga ishonmay 
qayta-qayta tekshirasizmi? 
5. Sinfdoshlaringiz kabi kuchli va dovyurakmisiz?
6. Xursandchilikdan g’am-anduhga yoki g’am –anduhdan xursanchilikka oson ko’cha 
olasizmi? 
7. Ko’pchilikning diqqat markazidamisiz? 
8. Besabab yomon kayfiyatda bo’lganingizda birovning gapini tinglay olmaslik holati 
kuzatiladimi? 
9.Siz jiddiy odammisiz? 
10. Qandaydir narsaga ham quvonasizmi? 
11.O’zingizni uquvli deb o’ylaysizmi? 
12.Kimdir xafa qilgan bo’sa, tezda unitasizmi? 
13.Ko’ngilchanmisiz? 
14.Telefon orqali xabar jo’natgach u o’z egasiga yetib borganini tekshirib ko’rasizmi? 
15.Maktabda yaxshi o’quvchi bo’lishga intilasizmi? 
16.Kichkinaligingizda momoqaldiroq va itlardan qo’rqarmidingiz?
17.Har doim ,hamma vaqt ozodamisiz? 
18.Sizning kayfiyatigiz uydagi va maktabdagi ishlarga bog’lik bo’ladimi ?
19.Ko’pchilik tanishlaringiz sizni yaxshi ko’radi, deb aytish mumkinmi?
20.Gohida sizda ichki qo’rqinch, xavotir bo’ladimi? 
21.Odatda biroz g’amgin yurasizmi?
22.Sizda ruhiy tushkunlik bo’lganmi? 
23.Uzoq vaqt bir joyda o’tira olasizmi? 
24.Sizga nohaqlik qilishganda o’zingiz uchun kurashasizmi?
25.Tovuq yoki qo’y so’ya olasizmi? 
26.Parda yeki dasturxon qiyshiq turgan bo’lsa uni darrov tuzatasizmi? 
27.Bolaligingizda bir o’zingiz uyda yolg’iz qolshidan qo’rqarmidingiz?
28.Sababsiz xursand yoki g’amgin bo’lib turasizmi?
29.Sinfingizda yoki ishda eng yaxshi o’quvchining birimisiz?
30. Jaxlingiz tez chiqadimi? 
31.Butunlay beg’am va sho’x bo’la olasizmi? 
32. Bazida o’zingizni baxtiyor his qilasizmi? 
33. Hazilomuz spektaklda boshlovchi bo’la olasizmi? 
34.Biror kishi haqida o’ylayotgan fikiringizning hammasini yuziga ayta olasizmi? 
35.Qondan qo’rqasizmi?
36.Shaxsiy mas’uliyatli ishlarni yoqtirasizmi? 

---