Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
28 
- масаланинг алоҳида элементларини ҳар бир ўқувчи ўзича ечиш босқичи, бу 
босқичда масаланинг қадамма-қадам алгоритм асосида ечилишини ўқитувчи 
кузатади.
- охирги босқич – бу ақлий ва ички фикрлашлар шаклланиши. Бу босқичда 
ҳаракатлар жуда тез кечади, кузатиш қийинлашади. 
Бу 
босқичларнинг 
бир-биридан 
фарқи 
шундаки, 
ўқувчи 
олдин 
кўрсатмалардан фойдаланади, кейинги босқичларда эса ёддан ечишга ўтади, керак 
бўлган ҳолларда кўрсатмалардан фойдаланиши мумкин. 
Шундай қилиб, ўқувчиларнинг тафаккури ривожланишидаги фаолиятига 
доир кўникмалари ақлий ҳисобланади. Демак, ўқувчиларда ақлий кўникмалар 
ҳосил бўлиши босқичма-босқич олиб борилиши керак. 
Тафаккур образи бугунги кунда мамлакатимизнинг ҳар бир фуқароси умумий 
маданиятининг зарурий элементи бўлиб қолмоқда. Бугунги кун ва келажакни 
ўйлаган ҳолда замонавий мактабларда ҳам буни назарда тутиш керак. Мактаблар 
ҳамма билимлар билан таъминлаши мумкин эмас, у билимларни эгаллаш ва 
уларни амалда ижодий қўллай олишга йўналтириш вазифасини бажаради [3]. 
Ўрганилган билимларнинг татбиқини, унинг алгоритмини ўрганишни, 
айниқса, ҳозирги ижтимоий-психологик билимлар билан бирга қараш жуда 
долзарб масалалардир. Кичик мактаб ёшидаги ўқувчиларнинг амалий 
кўникмаларини шакллантириш асосида ўқувчиларда моддий дунёни кенг маънода 
билишни таркиб топтириш ва ривожлантириш, атроф-муҳитда бўлаётган барча 
ҳодисалар ўзгаришларининг мазмун-моҳиятини тушунтириш, иложи борича 
мустақил фикр юритиб, уларнинг амалий кўникмаларини шакллантириш долзарб 
вазифаларидандир [1].
Таълим-тарбия жараёнида билимларни қайта тартибга келтириш ва 
ўқувчиларни фаоллаштириш ўзига хос аҳамиятга эга. Дарс жараёнида назарий ва 
амалий билимларни ўзаро боғлашда, яъни мақсадга йўналтиришда фаол 
методлардан фойдаланиш мақсадга мувофиқ.
Юқорида келтирилган фикрларга асосланиб бошланғич синф ўқувчиларга 
бериладиган билимлар тизимини қуйидаги босқичлар бўйича амалга ошириш 
мумкин, яъни: 
– ҳар бир янги бўлимга ўтиш учун зарур бўлган олдинги билимлар, 
тушунчалар, қонуниятлар, қоидалар ва фикрларни таҳлил қилиш; 
– олдинги билимни ўзаро синтезини янги билимни мушоҳада қилиш учун 
яроқли бўлган даражагача кўтариш; 
– янги билимни таркибида қатнашаётган билим мазмунини англаб етиш ва 
олдинги билим билан узвий алоқасини ўрнатиш; 
– янги ва олдинги билимлар ўзаро синтезини амалга ошириш ёрдамида унинг 
татбиқий кучини, таъсир доирасини кўрсатувчи йўналишларга тааллуқли мисол 
ва масалалардан намуналар келтириш. 
Демак, таълим-тарбия жараёнида ўқитувчи-ўқувчи муносабати педагогик-
психологик жиҳатдан амалга ошириладиган аҳамиятли ҳаракатлар ижобий 
мазмун касб этишида намоён бўлади. Бундай ҳаракатлар мазмуни эса уларнинг 
мотивацион негизи тўғрисидаги тасаввурларда очиб беради. 
 

---