Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Адабиётлар рўйхати: 
1. Cафронов А.Г. Психология религии: Монография.-Киев: Ника-Центр, 
2002. – 170 с. 
2. Гамезо М.В. Психология. М., 2007. – 134 с. 
3. Джемс У. Многообразие религиозного опыта. М., 1993. – 263 с. 
4. Александр М. История религии. М., 2001. – 167 с. 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
467 
 
БОЛАНИНГ ПСИХИК РИВОЖЛАНИШИДА ТИЛ ЎРГАНИШНИНГ 
АҲАМИЯТИ 
 
Мухиддинова Умида Асомиддин қизи 
ЎзДЖТСУ “Спорт психологияси ва педагогика” кафедраси ўқитувчиси, 
Мухиддинова Феруза Асомиддин қизи 
ЎзДЖТСУ 1-курс талабаси 
Ҳозирги пайтда содир бўлаётган глобал, геосиёсий, иқтисодий ва 
ижтимоий-маданий ўзгаришлар инсонларга ўзининг қатъий талабларини қўйиши 
билан ажралиб турмоқда. Бир неча тилларда эркин мулоқот қилишга бўлган 
эҳтиёж янада ўсиб бормоқда. Инсонларда ахборотни қабул қилиш усули ва ҳажми 
ҳам ўзгариб бораётганлиги туфайли энди таълимга бўлган ёндашувни ҳам 
ўзгартириш зарурияти юзага келмоқда.
Инсонлар ўртасида, болага мактабгача таълим даврида чет тилини ўргатиш 
унга қийинчилик туғдириши ва болалигидан маҳрум қилиши, нутқи ўсишида 
муаммолар келиб чиқиши ва умумий интеллекти ривожланиши учун тўсиқ 
бўлиши мумкин, деган қарашлар мавжуд эди. Лекин тадқиқотларда 
аниқланишича, машғулотларни тўғри ташкиллаштириш болани ривожлантириши 
билан бирга унинг билими, маданий даражасини ҳамда ўз она тилиси ва умумий 
интеллектуал ўсишини таъминлар экан. 
Чет тилларини эрта ўрганиш ўзга тилда коммуникатив компетенция 
шаклланиши жараёнини тезлаштирибгина қолмай, балки боланинг умумий 
ривожланишига ҳам ижобий таъсир этади. Чет тилини эрта ўргатиш деганда, бола 
тўғилганидан то мактабга чиққунига қадар бўлган даврда интуитив-амалий 
ёндашув асосида тил ўргатиш тушунилади. 
Мия ва психика функциясининг юқори пластиклик хусусияти туфайли ҳам 
болалар ривожланиши катта потенциал имкониятларга эга ва бу жараён уларнинг 
атрофидаги катталар берадиган таълим ва тарбияга боғлиқдир. Шунинг учун ҳам 
болани туғилганидан бошлаб турли соҳаларда ривожлантиришни бошлаш керак.
Штатларда таниқли шифокор бўлган Гленн Доман бошчилигидаги 
Филадельфия (АҚШ) институтида ўтказилган тадқиқот орқали энг самарали 
ўқитиш мия ўсаётган даврда амалга ошиши исботланган. Шунинг учун ҳам 
кичкина болага ниманидир ўргатиш осон кечади. Болада нутқни эгаллаш 
қобилияти туғилганидан бошланади ва ҳаётининг биринчи йилидаёқ намоён бўла 
бошлайди. Агар болани тарбияловчи шахслар унинг учун турли тиллар муҳитини 
(табиий ёки сунъий равишда) яратиб бера олишганида, бола бемалол бир қанча 
тилда эркин сўзлаша олган бўлар эди. Бола улғайгани сари чет тилини 
ўзлаштириши ҳам қийинлашиб бораверади.
45
Бундан ташқари, агар бола бирон бир фаолиятни эрта ўрганса (жумладан, 
чет тилини эрта ўрганишни бошласа) ва ҳаётининг кейинги даврларида уни давом 
45
Мкртычева Н.С., Тонкошнур П.С. Влияние изучения иностранных языков на развитие ребёнка // Молодой 
ученый. – 2012. – №4. – С.439-441.

---