Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

 
YOSHLARDA XULQ OG’ISHI VA TARBIYA BUZILISHI KELIB 
CHIQISHINING IJTIMOIY PSIXOLOGIK SABABLARI 
 
Nuraliyeva Ozoda Shuhrat qizi
Xalqaro islom akademiyasi 2-kurs talabasi 
Kalit so’zlar: Tarbiya , axloq normalari, xulq-atvor, “Tarbiyasi qiyin bola” , 
obyektiv va subyektiv sharoit, xulqi og`ishganlik, individual psixologik xususiyat, 
obyektiv baho. 
Ma’lumki, biror bir ijtimoiy va biologik hodisaning sodir etilishi uchun qandaydir 
bir sabab va sharoit bo’lishi talab etiladi. Qandaydir bir sabab ikkinchi bir hodisaning 
yuzaga kelishiga turtki bo’ladi. Bu falsafiy nuqtai nazardan sababiy bog’lanishlar 

---

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
361 
jarayoni tarzda tushuntiriladi. Xuddi shunday tarbiya buzilishining kelib chiqishi ham 
qandaydir sabablarga bog’langan holda sodir bo’ladi. 
Tarbiyaning umumiy ijtimoiy vazifasi – yosh avlodda bilim, ko’nikma, ijtimoiy 
tajriba va axloq normalarini shakllantirishdan iborat. Shu maqsadda yosh avlodga 
tarbiya berish maqsadga yo’naltirilgan tarbiyaviy ta’sir, ijtimoiy hayotda munosabatga 
kirishish me’yorlarini va shu asosda zaruriy shart – sharoit yaratishni nazarda tutadi. 
Maktablarda bolalarga nisbatan ba’zan ‘’Tarbiyasi qiyin‘’ jumlasi ishlatiladi. 
Asosan tarbiyasi qiyin bolalar deganda, ko’p holatlarda voyaga yetmaganlar bilan 
ishlash nazoratchilari ro’yxatida hisobga olingan yoki olinmagan ,giyohvandlik va 
spirtli ichimliklar ichishga qiziqishi, o’g’irlik va bezorilikka moyil o’quvchilar nazarda 
tutiladi. 
Tarbiyasi qiyin bolalarning kelib chiqishining asosiy sabablaridan biri ularda 
o’qishga nisbatan salbiy munosabatning paydo bo’lishidir. Odatda bunday 
munosabatning paydo bo’lishiga boshqa sabablar ham ta’sir ko’rsatishi mumkin. 
Jumladan, o’quv faoliyati usuli, malakalari to’la tarkib topmaganligi sababli nisbiy 
bilim olish bilan qanoat hosil qilish, o’zlashtirish qobilyatining sust rivojlanganligi, 
muayyan vaziyatlarda hukm va xulosa chiqarishda qiyinchilikka duch kelish, 
o’qituvchilar tomonidan o’quvchiga obyektiv baho bermaslik, o’qituvchining boladagi 
individual – psixologik va intelektual imkoniyatiga yetarlicha e’tibor bermaslik, 
o’qitish saviyasining pastligi, darslarni qiziqarsiz o’tilishi va boshqalar. 
Tarbiyasi qiyin bolalarning kelib chiqishining yana bir sababi – ularning sinf 
jamoasi va turli xil jamoatchilik tashkilotlari bilan yaxshi aloqada bo’lmasligidadir. 
O’quvchi bilan jamoa fikrining mos kelmasligi uning jamoa ichida o’z o’rnini 
borgan sari yo’qotib borishiga sabab bo’ladi. Unutmaslik kerakki, o’smirning har bir 
harakati u bilan hisoblashish kerakligidan boshqa narsa emas. Shuning uchun jamoa 
a’zolari bunday o’smirning qarashlarini vaqti – vaqtida hisobga olishlari yaxshi natija 
beradi. O’smirning fikr va qiziqishlarini jamoaning qo’llab -quvvatlamasligi yoki 
beparvoligi uni qonunbuzarlikka undaydi va xulq og’ishining kelib chiqishiga 
imkoniyat yaratadi. Natijada o’smir uchun kelajak rejalarining poymol bo’lish xavfi 
tug’iladi. O’qishdan va jamoadan yuz o’girgan o’smir o’z kelajagini, orzu – umidlarini 
maktab va jamoa faoliyatiga bog’lashdan ko’ra, yangi ulfatlari bilan aloqa qilishni afzal 
ko’radi va boshqa kishilardan najot izlaydi. Natijada o’smir nosog’lom xulqli bolalar 
to’dasiga tushib qoladi va ular xulq – atvoriga xos bo’lgan xarakterga ega bo’ladi. 
Oilaviy sharoitning salbiy ta’siri ham tarbiyasi og’ir o’smirlarning kelib chiqishiga 
sabab bo’ladi. Ayrim oilalarda bola uchun zaruriy imkoniyatlar mavjud emasligi 
sababli u noxush holat bilan yolg’iz kurash olib borish kechinmalari bilan yashaydi. 
O’smir dunyosida oilaviy sharoitga nisbatan paydo bo’lgan norozilik hissi kundan – 
kun avj olib, ichki qo’zg’olonga aylanib boradi. 
Bundan tashqari ota-ona o’rtasidagi munosabatlarning nosog’lomligi, ba’zi ota – 
onalarning spirtli ichimlikka ro’ju qo’yishlari ham o’smirning ruhiy dunyosiga salbiy 
tasir ko’rsatadi. 
Shu o’rinda bolalar va o’smirlarda xulq og’ishi va tarbiya buzilishining kelib 
chiqishiga ta’sir etuvchi sabab va omillarni o’rganar ekanmiz, ularning subyektiv va 
obyektiv ko’rinishlarini bir – biridan farqlash lozim bo’ladi. 

---