Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
300 
Yuqorida stress holati va uni bartaraf etish yo‘llariga to‘xtalib o‘tdik, shu o‘rinda 
savol tug‘iladi. Stress holatiga moyillik psixologik jixatdan shaxsda qanday sabablar 
asnosida kelib chiqadi ?
Taqqoslash bolaga ota-onasi, yaqinlari tomonidan tarbiya berish jarayonida yo‘l 
qo‘ygan katta xatolardan biri. Shaxsga tarbiya berish jarayonida bevosita boshqa 
tengdoshlarida uchrovchi xususiyatlar bilan uning xususiyatlarini taqqoslansa bolada 
o‘z ichki saloxiyatlarini, qobiliyatini rivojlantirish, induvidualligini ro‘yobga 
chiqarishga intilish susayadi. Shuning uchun, bolaning o‘z individualligini ro‘yobga 
chiqarish uchun imkoniyat berish lozim.
Bundan tashqari, o‘z-o‘ziga bahoning past bo‘lishi- ko‘pincha atrofdagilarning 
shaxsgna nisbatan qo‘yayotgan talablarining o‘ta ortiqligi, ularni uddalay olmaslik, turli 
xil e’tirozlarning doimiy tarzda bildirilishi, oilada, ishda, o‘qishda va muomala 
jarayonida muvaffaqqiyatsizliklar natijasida bo‘lishi mumkin. Men obrazining hamma 
vaqt boshqalardan ustun qo‘yilishi, doimo o‘z meni nuqtai nazridan kelib chiqib ish 
tutish, boshqalar bilan hisoblashmaslik. Shuning natijasida shaxs mag‘lubiyatga 
uchraganda, o‘zida nochorlik, uquvsizliklarni sezganda buning sababi o‘zgalarda deb 
biladi va shunga o‘zini ishontiradi. O'smirlik davrida stress holatoga tushganida 
foydalanish mumkin bo'lgan bir necha mashqlarni tadbiq etamiz. 
Relaksatsion mashqlar  
O`tkazish sharti: Sokin musiqa ostida, sokin holatda, haftada bir –ikki marta, 10-15 
minut bajariladi.
1. Tinch, salgina yoritilgan xonada o`zingiz uchun qulay holatda yoting, 
kiyimingiz harakatlaringizni chegaralamasligi kerak.
2.Ko`zingizni yumib, sekin-asta chuqur nafas oling. Nafas oling va 10 sekundga 
nafasni ushlab turing. Nafasni shoshmasdan chiqaring va ichingizda qaytaring: “Nafas 
olish va chiqarish, kuchayish va pasayishdek”. Bu muolajani 5-6 marta takrorlang. 
So`ng 20 sekund dam oling.
3. Ayrim mushaklarni yoki ularning guruhlarini kuch bilan qisqartiring va 10 
sekund ushlab turing, so`ngra mushaklarni bo`shashtiring. SHu tariqa tanangizdagi 
barcha mushaklarni qisqartirib, bo`shashtiring.
4. Imkoni boricha bo`shashish holatini tanangizni pastidan tepasigacha his qilishga 
harakat qiling: oyoq barmoqlaringizdan boldiringiz va soningiz orqali, tanangizdan 
boshingizgacha. Ichingizda qaytaring: “Men tinchlanyapman, meni hech narsa xavotirga 
solmayapti, o`zimni yaxshi his qilyapman”
5. Bo`shashish holati tanangizning barcha qismlariga tarqalayotganini tasavvur 
qiling. Zo`riqish sizni tark etayotganini his qilyapsiz. Yelkalaringiz, bo`yningiz, yuz 
muskullaringiz bo`shashayotganini his qilyapsiz. Tinch yoting.
6. Yigirmagacha sanang. O`zingizga gapiring: “Yigirmagacha sanagunimcha 
ko`zlarim ochiladi, o`zimni tetik his qila boshlayman”