Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
299 
• asablarning buzilishi bilan bog‘lik bo‘lgan holat (janjal, boshqarish) kabilar 
ma’nosida talqin qilinadi. Kanadalik buyuk fiziolog Gans Sels asabiylashishni odam 
yoki hayvon organizmining har qanday ta’sirga o‘ziga xos munosib javob, deb 
baxolaydi. Asabiylashish uch bosqichga bo‘linadi:
1. Boshlang‘ich ta’sirchanlik (emotsional) tuyg‘usi(g‘alayon); a’zoi badandagi 
kuchlarning safarbarlikka tortilishi.
2. Qarshilik ko‘rsatish bosqichi.
3. Toliqish bosqichi.
Bundan tashqari shaxsdagi individual-tipologik xususyatlarning shakllanish 
darajasi ham insonda stressga moyillikni belgilab beradi. Taniqli psixologlardan biri 
G.Yu.Ayzenk o‘zining shaxs tuzilishi modelida shaxs tuzilishini quyidagicha 
ifodalaydi:
Ekstrovert 
Intovert 
Shaxsning qaysidir temperament xususiyatiga mansubligi, hissiy-
emotsional jihatdan barqaror yoki beqarorligi, o‘z-o‘ziga beradigan bahosining pastligi, 
adekvatligi, yuqoriligi, ichki dinamik streotiplar unda stress holatini keltirib chiqarishi 
mumkin.
Stress holatiga tushgan shaxs xuddi shu stressga qarshi quyidagi usul va vositalarni 
qo‘llash yaxshi natija beradi:
a) stress holatiga nisbatan antistress kayfiyatini shakllantirish (ro‘y bergan vaziyat, 
holat, emotsiyalarga nisbatan o‘z ruhiyatidagi munosabatni o‘zgartirish);
b) ko‘proq jismoniy mashqlar bilan shug‘ullanish (badantarbiya, sport turi, 
jismoniy mehnat);
v) o‘z-o‘zini bo‘shashtirish (rasslabneniya) tananing oyoq uchi qismidan to qo‘l 
barmoqlarigacha bo‘shashishga erishish ;
g) autotrening (o‘z-o‘zini ishontirish) ;
d) relaksatsiya (o‘z-o‘zini yengillashtirish) orqali stress holatiga barham berish 
mumkin.
Shuni ta’kidlash lozimki jismoniy mashqlar bilan muntazam shug‘ullanadigan 
inson har qanday holatda ham stress holatini yenga oladi. Aksincha tushkun kayfiyatga 
moyil, o‘z kuchiga ishonmaydigan odam osonginia stress holatiga tushib qoladi.

---