Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари

Бола шахсида салбий ўзгаришларни келтириб чиқарувчи ташқи таъсирларнинг психологик-педагогик асослари 
170 
Фарзанд тарбиялаётган ота-она ҳар бир ҳаракати, юриш туриши, муомаласи, 
бошқалар билан ўзаро муносабатида олижаноб фазилатларни намоён эта билиши 
керак. Чунки бола табиатан ниҳоятда тақлидчан ва кузатувчан бўлади. Шунинг 
учун унинг атрофдагилари ўз одатлари билан баъзан ўзлари сезмаган ҳолда 
уларга таъсир қиладилар. Оиладаги қўпол муносабатлар, кўп ёлғон гапириш, 
ёқимсиз хатти-ҳаракат бола тарбиясига салбий таъсир қиладиган носоғлом 
муҳитни келтириб чиқаради. Фарзанд тарбиясида ота-онанинг муомаласи муҳим 
ўрин тутади. Бола ота-она томонидан қўпол, дағал сўзлар эшитиб, калтак еб катта 
бўлса, бу унинг табиатига салбий таъсир қилади. Бу эса ўз навбатида оиладаги 
носоғлом муҳитда тарбияланаётган боладан “маънавий касал” инсонлар 
шаклланади. Улар эса жамият маънавиятига ҳам салбий таъсир кўрсатади.
Болаларга етарли даражада эътибор берилмаслиги, уларда меҳр етмаслик 
ҳолатини юзага келтирмоқда. Психолог олимларни таъқидлашича, шахсда меҳрга 
бўлган эхтиёжни қондирилмаслиги, ундаги жиддий камчиликлар пайдо бўлишига 
олиб келиши мумкин экан. Ҳар бир инсонга ўз эҳтиёжларини қондириш, шахсий 
ва умумий мақсадларга эришиш учун бошқа одамлар билан бирлашишга интилиш 
хосдир.
Бола шахсидаги меҳрга бўлган эҳтижни қондирилишда меъёрга амал қилиш 
муҳим. Зеро, эътиборнинг ҳаддан ортиқ даражаси ҳам салбий ҳолатлар сабабчиси 
бўлиши мумкин. Оиладаги ҳаддан зиёд ўсмир эркинликларини чеклаш ёки 
аксинча ота она томонидан сурункали бефарқлик ҳам шунингдек агрессив хулқ 
кўринишларини шаклланишга олиб келади. Агрессив хулқ оилада ўсмирнинг 
эркинликлари хадан зиёд чегараланганда ёки унга хаддан зиёд эркинликлар 
берилганда ҳам шакллниши мумкин. 
Агар ўсмир оилада барча эхтиёжларини тезлик билан қондирилдишига 
ўрганиб қолган бўлса, тенгдошлари жамоасида унинг эхтиёжларига тўсқинлик 
қилганга нисбатан агрессив муносабат билдиради 
Оилада эмоционла инкор этилганлик ҳолатларида ҳам ўсмирлар ўзларининг 
агрессив хулқа кўринишлари билан ўзларига оила аъзоларинингн эътиборини 
қаратишга ҳаракат қиладилар Ота -оан ўсмир хулқидаги ўзгаришлар сабабини 
излаш ўзаро муносабтларни ўзгартиришга ҳаракат қиладилавр 
Агар ўсмир оила аъзолари мунтазам тарзда ўзаро низолар , бақириқлар 
орқали таъсир ўтказиш асосида муаммоларини хал этишга ўрганган бўлсалар, 
бошқа ижтимоий вазиятда айнан ўзни шундай тўтишга интилади. 
-шахсий муаммолар (физиологик ва психологик характердаги муаммоларни 
келиб чичишига сабаб бўлувчи пубертат даври хусусиятларининг намоён бўлиши 
) Ўзининг ташқи кўрини
ш
идан норози бўлиш ( Терзит комплекси )катталар 
томонидан ноадекват идрок қилиниши Ўсмир ўзини каттадек хис этади, унга 
болалар каби муносабат бўлишлари ёқмайди. Ўсмирдаги таффакурнинг 
танқидийлиги катталар хатти ҳаракатига нисбатан шубха билан қараш,улардаги 
ахлоқий меъёрларга нисбатан эътироз хисларини шаклланишга олиб келади. 
Тадқиқотчиларнинг фикрига кўра, шахснинг агрессив хатти - ҳаракатига 
таъсир этувчи хусусиятларидан бири - бу фрустрацияни кўтара олмаслик 
қобилиятидир. Маълумки, фрустрация эҳтиёжларни қондиришда ёки мақсадга 
эришиш йўлида пайдо бўлган тўсиқлар туфайли келиб чиққан ҳолатдир. Худди 

---