|
Duosi mustajob bola
(Ibratli hikoya)
ir kuni mo‘minlar amiri Umar ibn Xattob Madina
ko‘chalarining birida chopqillab yurgan yosh bolani ko‘rib
qoldi. Shu onda bolaga qarab:
– 192 –
– Ey bola! Haqimizga bir duo qilgin, Alloh taolo bizga rahm
qilsin, – dedi. Shunda sahobalar:
– Ey mo‘minlar amiri, Alloh taolo rahm qilsin, deb shu boladan
duo so‘rayapsizmi? Axir siz jannat bashorat qilingan o‘n kishidan
birisiz-ku! – deya ajablanishdi. Shunda Hazrati Umar:
– Ha, men undan haqimizga duo qil, deb so‘rayapman, chunki
u hali balog‘at yoshiga etib ulgurmagan. Hali uning amallar
kitobida gunoh amali yo‘q. Shuning uchun uning duosi qabul
bo‘ladi. Ammo biz mukallaf yoshdamiz, bizning ustimizdan
qalam yurgizilgan, – deb javob berdi.
Luqmoni Hakimning o‘g‘liga nasihatlari (1)
uqmoni hakim o‘z farzandiga nasihat qilib shunday dedi:
“Ey o‘g‘lim, uch narsadan birini ehtiyot qil. Avval narigi
dunyo uchun diningni ehtiyot qil. Ikkinchisi, salomatlik uchun
hikmatni (tabobatni) ehtiyot qil. Uchinchisi, ta’magir bo‘lmaslik
uchun pulni ehtiyot qil. Ey o‘g‘lim, nodonlar bilan do‘st tutinma,
xasisdan biron narsa so‘rama. Ilm o‘rgan, kimda ilm bo‘lmasa,
hurmat-izzatga etishmaydi. Kimda muloyimlik bo‘lmasa, u
ilmdan bahra ololmaydi. Kimda saxovat bo‘lmasa, hech kim unga
do‘st bo‘lmaydi. Kimning do‘sti bo‘lmasa, mol-davlati bo‘lmaydi.
Ey o‘g‘lim, sabrni va o‘z nafsing bilan kurashishni o‘zingga shior
qil, harom narsalardan tiyilib, topganingga qanoat qil. Birovning
rizq-ro‘ziga ko‘z olaytirma, shunda o‘zingni qiynashdan qutulasan!
Taomdan och, hikmatdan to‘q bo‘l. Odamlarning fahmiga yarasha
so‘zla. Iloji boricha sukutni ixtiyor qil, shunda odamlarning
yomonligidan omon bo‘lasan. Ahmoqlarga qarshi sukutdan
ko‘mak qidir. Odamlar senda yo‘q xislatni bor, deb seni maqtasalar,
bunga kerilmaki, odamlar gap-so‘zi bilan quruq bosh kosasi durga
aylanmaydi. O‘zingdan kuchlilar bilan nizolashma, o‘zingdan
zaiflarni erga urma. Badgumonlikka qalbingdan joy bermaki, u
biron-bir do‘st bilan samimiy yashashingga yo‘l bermaydi.
Ey o‘g‘lim, so‘zlamoqchi bo‘lsang, faqat hikmat va nasihat-
lardan so‘zla, aytganlaringga avval o‘zing amal qil, o‘z kasbing
– 193 –
va martabangga yarasha so‘zla, odamlarni g‘azab paytida sina,
do‘stlaringni esa boshingga kulfat va musibat tushganda sina,
doim maqbul ishlarni amalga oshirishga urin, agar gapirmoqchi
bo‘lsang, dalil va hujjat bilan gapir. Yoshlikni g‘animat bil, dono
kishilar bilan hamsuhbat bo‘l. Do‘stlaringni hurmat qil, odamlar-
ga ochiq yuzlilik bilan boq.
Ey o‘g‘lim, ota-onangni doimo hurmat qilib, xizmatlarida
bo‘l, ustoz va muallimlaringga jonu dilingdan ehtirom ko‘rsat,
barcha ishlarda o‘rtacha yo‘l tut, kirimga qarab chiqim qil, saxiy
bo‘l, mehmonni e’zozla, unga tilingni ehtiyot qil, dushmanlardan
bir lahza ham g‘ofil qolma, biron so‘zni aytishdan oldin uning
javobini berishni o‘yla, baxil va takabbur kishilardan uzoq yur,
qanoatni haqiqiy boylik deb hisobla.
Ey o‘g‘lim, ilm talabida bo‘l, qaysar va o‘jar bo‘lma, o‘z
aytganingda turib olma, o‘zgalar so‘zini ham e’tiborga ol, murosa
yo‘lini tanla, hamisha odamlar ichida bo‘l, ulardan ajrama,
keksalarni hurmat qil, barchani ehtirom bilan tilga olgin, kimning
tuzini totgan bo‘lsang, uning haqini ado qilishni unutma.
Ey o‘g‘lim, ust-boshingni toza tut, kim bilan gaplashsang,
uning o‘ziga yarasha gapni gapir, tunda kishilar bilan suhbat
qursang, so‘zni yumshoq va ohista gapir, so‘zlayotgan vaqtingda
bir kishiga qarab gapiraverma, hammaga nazar sol, kam eyish va
kam uxlash yaxshi ko‘rgan amaling bo‘lsin! O‘zingga nimani ravo
ko‘rsang, uni o‘zgalarga ham ravo ko‘r. O‘zing yaxshi o‘qimagan va
bilmagan holda birovga aql o‘rgatma va ustozlik qilma.
Ey o‘g‘lim, sir saqlay olmaydigan kishilarga siringni aytma,
hamma ham yaxshilik qiladi, deb o‘ylama, biron kishining baxil
ekanini bilsang, undan yaxshilik chiqadi, deb o‘ylama, birovning
ishi tushib oldingga kelsa, uni noumid qilib qaytarma, o‘zingdan
kattalar bilan hazillashma, uyda bor narsalaringni dushman
ko‘zidan yashirin tut, o‘z aka-ukalaringni hurmat qil.
Ey o‘g‘lim, bir ko‘rishda sinamay turib, birovni do‘st tutma,
sinalmagan odamga ishonma, o‘z qadrini bilmaydigan kishilardan
yaxshilik umid qilma, oftob chiqquncha uxlama, hadeb kulaverma,
badnom (nomi yoki xulqi yomon) kishilarga suhbatdosh bo‘lma,
– 194 –
keksalar va ulug‘ kishilar oldiga o‘tib, ulardan oldin yurma,
odamlar o‘zaro gaplashayotgan paytda ularning so‘zini bo‘lib,
gap solma, mehmonning oldida birovga g‘azabingni sochma,
boshingni esa quyi solmasdan o‘tir...”
Do'stlaringiz bilan baham: |
