Bohodir eshov o’zbekiston davlatchiligi va boshqaruvi tarixi

Qadimgi Sug’d shahar va qishloqlari (mil.avv. VII-IV asrlar)

Nomi	Sanasi	Maydoni	Qaerda joylashgan?
Afrosiyob I, II	mil.avv. VII-IV asrlar	219 gektar	Samarqand Sug’di
Yerqo’rg’on I, II	mil.avv. VIII-V asrlar	40 gektar	Qashqadaryo Sug’di
O’zunqir	mil.avv. VIII-VI asrlar	68 gektar	Qashqadaryo Sug’di
Sangirtepa	mil.avv. IX-VI asrlar	4 gektar	Qashqadaryo Sug’di
Daratepa	mil.avv. VII-VI asrlar	10 gektar	Qashqadaryo Sug’di
Saroytepa, To’rtburchaktepa, Somontepa	mil.avv. VII-IV asrlar	0,2 dan 1 gektargacha	Qashqadaryo Sug’di
Qumrabod, Arabon, CHordara, Xo’ja Bo’ston	mil.avv. VI-IV asrlar	0,2 dan 1 gektargacha	Buxoro Sug’di
O’ratepa	mil.avv. IV asr	0,3 gektar	Buxoro Sug’di
Ko’ktepa	mil.avv. VII-VI asrlar	20 gektar	Samarqand Sug’di
Laylaqo’ytepa	mil.avv. IV asr	2 gektar	Samarqand Sug’di
Qo’rg’oncha	mil.avv. IV-III asrlar	–	Qashqadaryo Sug’di

O’zbekiston hududlarida ilk davlatlar paydo bo’lishi va rivojlanishining davrlarga bo’linishi¹.

1-davr Mil.avv. II ming yillikning 2-yarmi	O’zbekistonning janubida embrional shakldagi davlatga o’xshash tuzilmaning qaror topishi. Davlatning bunday namunasini Jarqo’ton misolida ko’rish mumkin
2-davr Mil.avv. I ming yillik boshi – mil.avv. 539 yil.	Baqtriya, Sug’diyona, Xorazm kabi tarixiy-madaniy viloyatlar va ko’chmanchi qabilalarning turli konfederatsiyalari. Bu siyosiy uyushmalarda siyosiy hokimiyat tizimining ilk shakllari mavjud edi
3-davr Mil.avv. 539-330 yy.	Ahamoniylar bosqini tufayli qadimgi O’zbekiston hududlarining Ahamoniylar davlati tarkibiga kirishi hamda Ahamoniylar davlat boshqaruvining joriy etilishi
4-davr Mil.avv. IV asr oxiri – mil.avv. II asrning ikkinchi yarmi	IV asrning oxirgi choragida Xorazmda podsholik paydo bo’ladi. Buxoroda, Davanda, Sug’dda alohida mulklar shakllanadi. Qang’ davlati qaror topadi
5-davr Mil.avv. II asrning ikkinchi yarmi – mil. I asri boshi	Mahalliy davlatlar – Qang’, Xorazm podsholigi, Buxoro, Sug’d, Davan mulklarining mustaqhamlanishi va yanada rivojlanishi, Yuechji davlatining qaror topishi
6-davr I asrning boshi – III asrning birinchi yarmi	Antik davrda mahalliy davlatchilikning rivojlanishi. O’zbekistonning janubida Kushon davlati, CHoch hududlarida yangi mulkchilik, Xorazmda Afrig’iylar davlatlari

4-§. O’rta Osiyoda Ahamoniylar davri boshqaruv (mil.avv. VI-IV asrlar)
Mil.avv. VI asrning o’rtalariga kelib shafqatsiz kurashlar natijasida Midiya podsholigi o’rnida Ahamoniylar davlati tashkil topadi. Ko’pchilik ilmiy – tarixiy adabiyotlarda Kir II Ahamoniylar davlatining asoschisi sifatida ehtirof etiladi. Ahamoniylarning Kir II, Kambiz, Doro I, Kserks kabi hukmdorlari qadimgi SHarqdagi juda ko’plab mamlakatlar ustidan o’z hokimiyatini o’rnatishni rejalashtirilganlar va shunday siyosat olib borganlar. Qadimgi dunyo mualliflari Gerodot, Ksenofont, Ktesiy, Yustin kabilarning mahlumotlaridan xulosa chiqaradigan bo’lsak, Kir II mil.avv. 545-539 yillarda SHarqiy Eron va O’rta Osiyo viloyatlarini bosib oladi. Doro I davrida (mil.avv. 522-486 yy. ) Ahamoniylar sulolasi Hind vodiysidan O’rta Yer dengiziga qadar bo’lgan keng hududga o’z hukmronligini o’rnatgan. Juda ko’p sonli davlatlar, viloyatlar, shaharlar va xalqlarni birlashtirgan Ahamoniylar saltanati tarixda birinchi yirik dunyo davlati hisoblanadi.
Ahamoniylar hukmdorlarining O’rta Osiy viloyatlarini bosib olishi ilmiy-tarixiy adabiyotlarda keng yoritilgan va alohida mavzu hisoblanadi. SHuning uchun ham ushbu bo’limda davlatchilik tarixi bilan bevosita bog’liq bo’lgan Ahamoniylar davlatining tuzilishi, boshqaruv tartibi, ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayot, bu davr shaharlari masalalariga batafsilroq to’xtalib o’tamiz.