Bog’ot Tumanidagi 13-son maktabning biologiya o’qituvchisi Matyoqubova Ma’muraning 5-sinf o’quvchilari uchun Botonika fanidan konspekti

O’tgan mavzuni mustaxkamlash.

1. 
   Ildiz qaysi qismidan o‘sadi va buni qanday isbotlash mumkin?
   
2. 
   Asosiy ildizni chilpishdan maqsad nima?
   
3. 
   Ildiz qinchasining vazifasini tushuntirib bering.
   
4. 
   Tuproqdagi havo ildizlarga qanday ta’sir etadi?
   

3. 
   Yangi mavzu bayoni: O'simliklar ildizining muhim vazifasi tuproqdan suv va unda erigan oziq moddalarni shimib olib, yer usti qismiga uzatishdan iborat.
   

Quyida suv va unda erigan oziq moddalarni ildizdan barggacha ko'tarilishi bilan tanishamiz. Tuproqdagi suv va unda eri­gan oziq moddalar dastlab ildiz tukchalariga, so'ngra ular bi­lan yonma-yon joylashgan po'stloq hujayralariga o'tadi. Hujayradan hujayraga so'rilgan suv va unda erigan oziq moddalar ildizning o'tkazuvchi qismiga yetib boradi va u yerdan o'simlikning yer usti qismiga ko'tariladi.
Boshqa tirik organizmlar kabi, o'simliklar ham suv bilan tirik. Ularda boradigan ko'pgina biologik jarayonlar suv tufayli amalga oshadi. Eng muhimi, suvda o'simliklar uchun zarur bo'lgan oziq moddalar erigan holda bo'ladi. Suv orqali ular
hujayra, to'qimalarga va o‘simliklarning boshqa organlariga o’tadi. Suv yetarli bo'lganda o'simliklar hujayrasi tarang holatda bo'ladi. Aks holda, o'simliklar so'lib qoladi. Tuproqdagi suv ildiz tukchalariga, ulardan esa po‘stloq hujayralariga qanday o‘tadi? Bu savolga juda ko‘p misollar bilan javob berish mumkin. Kuzatgan bo‘lsangiz, ayniqsa bahorda o'simliklarning poyasi yoki shoxi kesilsa, ulardan suv tomchilari sizib chiqadi. Siz buni shira harakati boshlangan vaqtda kesilgan tok, terak, tol novdalarida ko‘p ko'rgansiz. Yoki yantoq ildiz bo'g'zidan kesib tashlansa, undan suv tomchilari yumalab tushishining guvohi bo'lasiz. Yoz oylarida О'zbekiston sharoitida yog‘ingarchilik deyarli bo'lmay, harorat ko'tarilib, o'simliklarning suvga ehtiyoji ortadi. Shuning uchun deyarli hamma madaniy o'simliklar sug'orib o'stiriladi.
Lekin ekinlarni sug'orishda suvning ortiqcha isrof bo'lishiga yo‘l qo'ymaslik kerak.
Shunday qilib, o'simliklar ildizning bosim kuchi ta’sirida ildiz tukchalari orqali yerdan suv va unda erigan moddalarni tuproqdan shimib oladi.

4.