Боғча тарбияланувчиларини мактабга тайёрлаш

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

39 
2.3. МАКТАБГАЧА ТАЬЛИМНИ БОШЛАНГИЧ ТАЬЛИМ БИЛАН 
МУОФИКЛАШТИРИШНИНГ ПЕДОГОГИК АСОСЛАРИ 
Саводга ўргатиш даври (алифбегача, алифбе ва алифбедан сўнгги)да 
ёзув кўникма ва малакаларини шакллантириш ва уни ривожлантириш, 
такомиллаштириш учун турли хил чизиқли дафтарлардан фойдаланилади. 
Авваллари ҳозиргидек такомиллаштирилган ёзув дафтари бўлмаган. 
Шундай бўлса ҳам савод ўргатиш қисқа муддатда (сентябрь-декабрь 
ойлари) муваффақиятли амалга оширилган.
Англашиладики, савод ўргатиш даври ёзув дарсларида 1-синф 
ўқувчиларини ёзувга ўргатиш, ёзув кўникма ва малакаларини 
такомиллаштиришда турли хил чизиқли дафтарлардан фойдаланиш 
мумкин экан, аслида савод ўргатиш нима? Ёзув (элементар, энг оддий, 
оддий)га ўргатиш қандай жараён? Буни аниқ билиб олишимиз, унинг 
моҳиятини тушуниб етишимиз лозим бўлади.
Савод ўргатиш
1
ўқувчиларни энг оддий, элементар ва оддий ўқиш ва 
энг оддий, элементар ва оддий ёзувга ўргатиш демакдир. Қисқаси савод 
ўргатиш элементар ўқиш ва элементар ёзув малакаларини эгаллашдан 
иборатдир. Энг оддий ўқиш нима? Энг оддий ўқиш босма, ёзма матнни 
ўқий олиш, ўқиганларига ўзи (ўқитаётган ўқувчи) тушунмаса ҳам 
тинглаётганлар тушуна оладиган даражада ўқий олишдир. Тўғри, бу ўқиш 
адабий талаффуз меъёрларига мос келмайди. Чўзиб, айрим бўғин ва 
ҳарфларни дудуқланиб ўқийди. Оддий ўқиш шундай экан, энг оддий ёзув 
деганда нимани тушуниш лозим? Қандай ҳаракатни ва эгалланган қандай 
кўникма ва малакани ёки элементар ёзувни тушуниш керак? Энг оддий 
ёзувни билиш, эгаллаш малакаси шундай ҳолатки: ўқувчи эшитганини 
тўғри ёза олса, манбаадан тўғри кўчира олса, сатрга сиғмаган бўғин ёки 
сўзни кейинги сатрга кўчиришни билса, тиниш белгиларидан сўнг тегишли 
ҳарфни қўллай олса, энг оддий ёзувни эгаллаб олганлигидан дарак беради. 
Тўғри, ёзув ҳам жуда чиройли (ҳуснихат) бўлмаслиги ҳарфлар, унинг 
1
К.Қосимова ва бошқалар. Она тили ўқитиш методикаси: Тошкент. “Ўқитувчи” – 2009 йил, 49-саҳифа 

---

40 
қисмлари, унсурлари, элементлари талаблар даражасида бўлмаслиги ҳам 
мумкин. Лекин бу ёзув элементар ёзув қоидаларини эгаллангандан дарак 
бериб туради.
Шуни алоҳида таъкидлаш жоизки, ҳозирги пайтда энг оддий ёзувни 
пухта эгаллашнинг қулай имкониятлари ва манбаалари етарли, 
дейишимизга ҳар томонлама асосларимиз бор.
1-синф ўқувчиларига энг оддий ёзувни замонамиз талаблари 
даражасида тез ва пухта эгаллашнинг асосий манбааларидан бири бўлган 
“Ёзув дафтари” (М.Ғуломов. “Ёзув дафтари”. Умумий ўрта таълим 
мактабларининг 1-синфи учун. Тошкент. Маънавият. 2012 йил 72 бет) ва 
бошқа “Иш дафтари” (иш дафтари) ҳамда оддий ёзув дафтари ҳақида 
фикр-мулоҳазалар юритмоқчимиз.
“Ёзув дафтари” ўтган асрнинг 70-йилларидан бошлаб ўқув 
жараёнига татбиқ этила бошлади. Бу дафтарни ўқувчилар ёзувга 
ўргатишда махсус, алоҳида дафтар 
сифатида қабул қилиш мумкин. 
Бунгача оддий (12 вароқли) 
дафтарлардан фойдаланилган. Айни 
чоғда ёзувга ўргатиш учун тавсия 
этилган оддий дафтар ҳам мавжуд 
эди. Бу дафтардан асосан савод ўргатиш даврида фойдаланилган (Баъзи 
ўқитувчилар савод ўргатишдан кейин ҳам фойдаланган, ҳатто 2-синфда 
ҳам қўллаш ҳолатлари учраган). “Ёзув дафтари”нинг дастлабки нусхалари 
“Иш дафтари” деб номланган. Унинг вароқлари кўп (50 вароқ) бўлиб, 
унинг чизиқлари қуйидагича кўринишда эди: