maydon»dan chiqib otga o ‘tiradi va Samarqand sari y o ‘l oladi.
Мирзо Улугбек авлодлари. - Т., «Ёзувчи», 1994, 33-34-бет.
406
VATAN TARIXI
«Tarixi Abulxayrxoniy» kitobida yozilishicha, Abdullatifning
taqdiri quyidagicha o ‘z poyoniga yetadi: «Jang-u jadallarda
Rustami doston va Isfandiyordek bo‘lg‘on va Abdulaziz Mirzo
tarafidan martabasi yuqorilatdirilg‘on Bobo Husayn bahodir ikki
nomdor podshoh: Ulug‘bek Ko'ragon bilan Mirzo Abdulaziz shahid
etilganlaridan so‘ngra qasd qilib badkirdor A bdullatif Mirzoning
xizmatiga kirdilar va kecha demayin, kunduz demayin anga tirishib
xizmat qildi, ammo qalbida anga gina saqlab, ul badkirdomi
mahv etish xayoli bilan yurdi. Bobo Husayn bahodir o ‘sha kuni
kamonni yelkaga osub, jonini shu ishga tikdi. Sodiq navkari birlan
Abdullatifning yo‘lini poyladi. Shahzodaning navkari Chorraha
darvozasidan tashqariga chiqdi va tor ko‘cha bo‘ylab yo‘lga tushdi.
K o‘chaning bir tarafi jarlik b o ‘lib, ikkinchi tarafi Bog‘i navning
baland devori edi. Bobo Husayn bahodir va aning navkari ot ustida
yo ‘l chetidagi katta qayrag‘och orqasida poylab turdilar. Abdullatif
alaming yonginasidan o ‘tib ketdi, lekin besh-olti qadam o ‘tgach,
Bobo Husayn bahodir kamonni yelkasidan oldi va ani o ‘qlab,
shahzodani aniq nishonga oldi. Abdullatif faqat «Olloh o ‘q tegdi»,
deb aytishga ulgurdi, xolos. U otdan qulab tushdi va shu topdayoq
jon berdi. 0 ‘q aning chap kuragini teshib o ‘tib, yuragiga qadalgon
erkan. Mirzoning mulozimlari, oldi-orqasiga qaramayin tumtaraqay
b o ‘lib qochdilar. Bobo Husayn bahodiming navkari chopib borib,
Abdullatifning boshini kesib oldi va xurjunga soldi. Padarkush
Abdullatifning boshini shu paytning o ‘zidayoq Registonga olib
borub, Mirzo Ulug‘bek madrasasining peshtoqiga osib qo‘ydilar»'.
Bu voqea 1450-yil 9-may kuni sodir bo‘lgan edi.
A bdullatif Mirzo vafotidan so‘ng temuriy shahzodalar o ‘rtasida
taxt va davlat uchun o ‘zaro kurash yangi cho‘qqiga k o ‘tariladi.
Samarqand taxtiga Ibrohim Sultonning o ‘g ‘li Ulug‘bekning jiyani
va kuyovi Abdullo Mirzo o ‘tiradi. U Movarounnahming ilgarigi
mavqeyi va shon-shuhratini tiklashga intiladi, turk a ’yonlari uni
qo‘llab-quwatlaydilar. Ammo Buxoroda podshohlikka ko‘tarilgan
Mironshohning nabirasi Sulton Abu Sayyid unga raqib sifatida
maydonga chiqadi. U ko‘chmanchi o ‘zbeklar xoni Abulxayrxondan
yordam so‘raydi va juda ko‘p o ija la r berishni v a’da qiladi.
1451-yilda Abulxayrxon Sirdaryoning quyi oqimida joylashgan Yassi
va Sabronni egallab olgan Mirzo Abdulloga qarshi Toshkent, Chinoz,
1
Файзиев Т.
Мирзо Улугбек авлодлари. - Т., «Ёзувчи», 1994, 36-бет.
IX bob. A m ir Tem ur va tem uriylar davri
407
Jizzax orqali Samarqand sari yuradi. Yoz oyida Shiroz qishlog‘i
yaqinida Bulung‘ur anhori yoqasida qattiq jang bo‘ladi. Bu jangda
Mirzo Abdullo yengiladi va halok b o ‘ladi. Abulxayrxon yordamida
Abu Sayyid Samarqand taxtiga egalik qiladi va Movarounnahr
hokimi b o ‘ladi. Abu Sayyid Hirot taxtini egallay olmaydi. Chunki
Hirotni 1452-yilda Abulqosim Bobur qo‘lga kiritgan edi. U
1457-yilgacha Xurosonni boshqaradi. Ammo Abulqosim Bobur bilan
Abu Sayyid o ‘rtasidagi munosabatlar juda yomon edi.
Movarounnahrda Abu Sayyidning o ‘g ‘illari — dastavval Sulton
Ahmad Mirzo (1469-1493), so‘ngra Mahmud Mirzo (1493-1494)
va nihoyat Mahmudning o ‘g ‘li Sulton Ali Mirzolar (1494-1501)
davrida feodal tarqoqlik va beboshliklar misli k o ‘rilmagan darajada
kuchayadi. Bu hoi Dashti Qipchoq cho‘llarida chorvadorlik bilan kun
kechirib, yashab kelayotgan ko‘chmanchi o ‘zbek qabilalarining 0 ‘rta
Osiyo hududlaridan temuriylar sulolasi vakillarini quvib chiqarib,
o ‘lkani egallab olishlariga qulay imkoniyatlar yaratadi.
Do'stlaringiz bilan baham: