JALOLIDDIN RUMIY
(1207— 1273)
Xalqimizning ajoyib farzandlari dan biri buyuk shoir va ta sa w u f
ilmining yetuk vakillaridan b o im ish faylasuf olim Jaloliddin
Rumiydir. Asli Balxda tug‘ilgan ulug‘ alloma va mutafakkiming otasi
Bahovuddin o‘z davrida tanilgan olim b o ig a n , Najmiddin Kubroning
shogirdi edi. M o‘g ‘ullar istilosi tufayli Jaloliddin Rumiy otasi bilan
vatandan chiqib ketishga majbur b o ia d i va Kichik Osiyo (Quniya)
ga borib o ‘qiydi hamda mudarrislik qiladi. U fors-tojik arab va turkiy
tillarda ijod qilib, o ‘zining mashhur asarlarini yaratadi. Jaloliddin
Rumiyga E.Bertels yuksak baho bergan: «Jaloliddin lirikasi bu sohada
bashariyat erishgan eng buyuk yutuqlardan biridir. Agar u G ‘arbda
kengroq m a iu m boig an ida uning nomi jahon adabiyotining Sheks-
pir, Gyote, Pushkin kabi gigantlar qatoriga o ‘tishi shubhasiz edi»1.
Jaloliddin Rumiyning ijodi Fariduddin Attor (1151-1221)- ning
ta ’sirida shakllangan. Fariduddin Attor Nishopurda b o ig a n chog‘ida
Rumiy bilan uchrashadi va o ‘zining «Asromoma» asarini tuhfa
tariqasida beradi. Uning Shams Tabriziyga bagishlab yozgan she’riy
devoni o ‘sha davrda «Devoni Shams Tabriziy» nomi bilan mashhur
b o igan. Bu devon 30 ming baytdan iborat edi. Jaloliddin Rumiy
o ‘zining 27 ming baytdan iborat «Masnaviy Rumiy»ini qariyb o ‘n
yil davomida yozib tugallagan. Bu asar, Alisher Navoiy so‘zlari bilan
aytganda, «qoyili masnaviy m a’naviy g ‘avvosi bahri yaqin»ligi bilan
ajralib turar edi. Shoir o ‘zining masnaviysida xalq hikoyalari asosida
mazmunli, yumorga, badiiyatga boy jonli novellalar yaratgan. Ularda
usta adib o ‘z asarining qahramonlarini hayvonlar nomi bilan atab,
mistik tushunchalami emas, real g ‘oyalami ilgari suradi, hayotiy
voqea va hodisalarga ishora qiladi.
Jaloliddin Rumiy ayni zamonda buyuk faylasuf ham b o ig an. U
«Mavlaviy» nomi bilan ataluvchi tasavvuf maktabining asoschisidir.
Faylasufning «Masnaviyi m a’naviy» va «Fihi mo fihi» («Unda
qanday b o isa , bunda ham shunday») asarlarida hurfikrlilik va nazariy
tafakkur, taraqqiyot muammolari ilgari suriladi. Uning falsafiy
dunyoqarashidagi asosiy g ‘oya zo‘rlik va zulmni qoralash, haqiqat va
adolatni tarannum etishdan iboratdir. Allomaning fikricha, inson o ‘z
xulqini idora qilishda ozoddir, y a’ni yomon xulqdan qutulib yaxshi
1 Бертельс Э. Очерки истории персидской литературы. - Л.: 1928, стр. 33.
336
VATAN TARIXI
xulqqa intiladi. Xullas, Jaloliddin Rumiyning badiiy va falsafiy-ilmiy
merosi xalqimizning m a’naviy boyligidir, u asrlar osha avlodlarga
xizmat qilaveradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |