Bobur mirzoning hayoti va faoliyatiga oid mavzular ummonday cheksiz. Bu ummonda o‘nlab, yuzlab adabiy kemalar suzishi mumkin

www.ziyouz.com kutubxonasi 
228
bilindi. 
_____________ 
* Sh e ’ r i y t a ’ r i x — maxsus bir she’riy janr bo‘lib, harflaridan abjad hisobi bilan ma’lum yil va oy kelib chiqadi.
* * * 
Samarqand qo‘rg‘onining Ohanin darvozasi yaqinidagi ulkan marmar masjidning tekis 
tosh to‘shalgan sahniga yigirma ming namozxon to‘plangan. Bugungi juma namozida 
xutba qanday o‘qilishini ko‘pchilik samarqandliklar o‘z quloqlari bilan eshitgilari keladi. 
Chunki: «Bobur podshoh shialar tomoniga o‘tganmish, choryorlardan yuz o‘girib, o‘n ikki 
imomni tan olganmish!» degan mish-mishlar ko‘paygan, Boburni quvonib qarshi olgan 
sunniy mazhabidagi odamlar, bu ovozaga ishongilari kelmas, biroq uning muxoliflari 
aholining asabiga tegadigan mish-mishlarni tobora ko‘p tarqatishar edi. Bugun jome 
masjidida o‘qiladigan xutba bu ovozalarning qanchalik rost, qanchalik yolg‘onligini 
aniqlab berishi kerak edi — qoidaga binoan, xutbaga yoki choryorlarning nomi, yoki o‘n 
ikki imomning nomi, albatta, qo‘shib o‘qilar edi. Buni biladigan odamlar jome 
masjidining ich-tashini to‘ldirib yuborgan edilar. Xutba o‘qilishiga bir soat qolganda 
masjid sahnida bo‘sh joy qolmadi. Shundan keyin eshik va darvozalar oldida turgan 
qurolli soqchilar ichkariga hech kimni kirgizmay qo‘ydilar. 
Bir vaqt masjidning orqa eshigidan sadrlar suduri Xo‘ja Xalifa, Bobur, Qosimbek va uch-
to‘rtta qizilbosh beklar kirib kelishdi. Bobur masjidning ich-tashiga odam benihoya ko‘p 
to‘planganini ko‘rib, yuragi iztirob bilan «shig‘» etdi. Bu odamlar uning hozir qilmoqchi 
bo‘lgan qaltis ishi muvaqqat bir chora ekanini tushunisharmikan? 
Mana shu vaziyatda eng to‘g‘ri yo‘l — shoh qo‘shinini «otang yaxshi, onang yaxshi», deb 
silab-siypab, vataniga jo‘natib yuborish edi. Avvaldan kelishilgan shartlarga binoan, 
Bobur Shoh Ismoilni oliy hokim deb e’lon qilishi, xutbaga uning va o‘n ikki imomning 
nomini qo‘shib o‘qitishi, keyin shohning nomidan pul zarb qilishi kerak edi. Shu shartlar 
bajarilsa, Shoh Ismoilning beklari o‘z qo‘shinlarini Movarounnahrdan olib chiqib ketishga 
ko‘nar edilar. Yuqoridagi shartlarni xo‘ja-ko‘rsinga bo‘lsa ham bajarib, begona 
qo‘shindan tezroq xalos bo‘lish to‘g‘riroq ekanini Qosimbek ham, boshqa sirdosh a’yonlar 
ham tushungan edi. Xo‘ja Xalifa ham bugungi xutbani Bobur istagan tarzda o‘qishga rozi 
bo‘lgan edi. Rejaga binoan, Xo‘ja Xalifa samarqandlik sunniy namozxonlarning g‘azabiga 
qolmaslik uchun choryorlarni umumiy bir tarzda nomlarini tilga olmay aytib o‘tishi, o‘n 
ikki imomni esa qizilbosh beklarni qoniqtiradigan ohangda nomma-nom tilga olishi kerak 
edi. 
Uzun mosh-guruch soqoli kindigiga tushadigan Xo‘ja Xalifa barcha qavmlarning oldida 
turib, juma namozini o‘qidi-yu, keyin qo‘liga hassasini olib, masjid to‘ridagi marmar 
zinapoyali minbarga ko‘tarila boshladi. 
Yigirma ming namozxon hammasi jim. Masjid sahnini to‘ldirgan odamlarning hammasi 
go‘yo o‘zlarining sunniy mazhablarini namoyish qilmoqchi bo‘lgandek boshlariga to‘rt 
o‘ramlik sallalar o‘ragan edilar. Sunniy sallalarning sanoqsiz ko‘pligidan g‘ashi kelgan 
elchi Xo‘ja Xalifaning boshidagi dastorga qaradi. O‘ramlari to‘rttadan ko‘p, ammo o‘n 
ikkita ham emas. Sanab bo‘lmaydi. Muhammadjon eshik og‘asi Bobur va Qosimbekning 
boshlaridagi sallalarga qaradi. Bularning o‘ramlari ham to‘rttadan ko‘p, ammo o‘n 
ikkitadan oz. Bu sallalar shunday o‘ralganki, o‘ramini sanash mumkin emas. 
Muhammadjon eshik og‘asi bunda qandaydir ma’no borligini sezib, sergaklandi. Nahotki 
Bobur Qunduzda bergan va’dasini bajarishdan bosh tortmoqchi bo‘lsa? 
Muhammadjon eshik og‘asi Xo‘ja Xalifaning harakatlarini sergak turib kuzata boshladi. 

---

Yulduzli tunlar (roman). Pirimqul Qodirov