Boboyeva Mehribonuning “Milliy so’zlar tarjimasi xususiyatlari” mavzusidagi kurs ishi

 
2-bob Milliy o‘ziga xos so’zlarning tushunchasi va mohiyati 
2.1. Abdulla Qahhor hikoyalaridagi milliy xos so‘zlarning tarjimada 
berilishi 
 
Odatda tarixiy-milliy realiyalarning tarjimasi alohida murakkablik, 
qiyinchilik tug‘diradi. Tarixiy-milliy realiyalar haqida leksikaning maxsus 
o‘ziga xos guruhi haqida gapirilganidek, gapirilmaydi. Aksariyat hollarda 
realiyalarni u yoki bu davrga tarixiy jihatdan mansubligi haqida gap ketadi. 
Bunda realiyalarning predmet mazmuni yo‘qolib qolmasligi lozim, bu 

---

26 
mazmun predmet tasnifining muvofiq bosqichlari bilan bog‘laydi. Biroq u 
yoki bu tarjimonning tarixiy-milliyxos so‘zlarning tarjima qilishdagi 
faoliyatiga baho berishdan oldin tarixiylik va milliylik tushunchalariga 
to‘xtalib o‘tishni lozim topdik. Badiiy asardagi tarixiylik tushunchasiga 
nazariyotchilar tomonidan turlicha ta’rif beriladi. “Tarixiylik ostida 
adabiyotning tarixiy mavjudligi(V. Reyman) ham, asl hayotda bo‘lib 
o‘tgan tarixiy voqea-hodisa bilan bog‘liq mavzu (S. Azbelov) ham, 
voqelikni taraqqiyotda ko‘rsatish (L. Pinskiy) ham, hayotiy haqqoniylik, 
voqelikni 
keng 
ko‘lamli 
tasvirlash, 
mafkuraviy 
baholarning 
taraqqiyparvarligi (V.Dovgopol) ham tushuniladi. S. Kormilov esa 
tarixiylik ostida badiiy asar g‘oyaviy-badiiy tuzilishning alohida 
xususiyatini, zamonlar o‘rtasidagi tub farqlarning aks ettirilishi va shu 
bilan birga umumtarixiy jarayonning bir butunligini tasvirlashni ko‘radi.” 
48 Tarixiy-milliy xos so‘zlarda tarixiylik va milliylik bir-biri bilan 
chambarchas bog‘liqdir. Bu tushunchalarning birini tarjimada noto‘g‘ri 
aks ettirilishi, o‘z navbatida ikkinchisining ham buzilishiga olib keladi. 
Demak, tarjimon oldida murakkab masalalardan biri tarjimada milliylikni 
qayta aks ettirishdir.48 
Ш.Бадиийтаржимадамиллийликватарихийликниниаксэттирилиши. 
(Ойбекнинг “Навоий” романининг французча таржимаси мисолида): 
Ф. ф. н.дисс... – Тошкент: ЎзМУ, 2004.– Б.11-12 29 Tarixiy 
realiyalarning tarjimasi bu aslida mazkur so‘zlarning tarixiy bo‘yoqligini, 
ularning moddiy mazmuni hamda boshqa turiga nisbatan qo‘shimcha 
tarzda yetkazib berilishidan iborat. Ko‘plab realiyalar tarixiy bo‘lib qolgan 
va hozirda ham bo‘lib qolmoqda, masalan, tarixiy bo‘yoqqa ega realiyalar 
aksariyat hollarda harbiy realiyalar orasida uchraydi. Turli, xilma-xil 
obyektlarni belgilab beruvchi so‘zlar bu realiyalar, yoxud atama, termin. 
Tarixiy realiyalarni tarjimon qadimgi mualliflarda shartli ravishda arxaik 

---

27 
asarlarda ham uchratadi, bundan tashqari zamonaviy yozuvchilar 
asarlarida ham bular uchraydi, ammo bu yozuvchilar uzoq yoki yaqin 
o‘tmishni tasvirlab beradilar. U va bu mualliflar o‘rtasidagi farqlar 
ulardagi realiyalardir. Muallif hamda kitoblar o‘rtasidagi farqlar ulardagi 
realiyalarni yetkazib berishda ham turli yondashuvni talab qiladi. Aniqki, 
tarixiy realiyalarni tarjima qilishda tarjimon o‘z arsenaliga “lingvistik 
qurol”ning ko‘plab turlarini kiritishi mumkin. Bunda biz transkripsiya, 
tarjima hamda o‘z tilining eskirgan so‘zlaridan foydalanishini nazarda 
tutamiz. Quyida biz Abdulla Qahhor hikoyalarida keltirilgan ba’zi tarixiy-
milliy o‘ziga xos so‘zlarning koreys tili tarjimasida berilishini ko‘rib 
o‘tamiz. – O‘g‘lim, – dedi, – staxanovchilik deysizlar, buning hikmati 
nimada? Juda ko‘p narsalarni aqlim ola bermas edi, endi sekin-sekin 
fahmlayapman.(31)
아들아
,
스다하넙지릭이뭐냐
?
예전에는많은것들
을몰랐지
. 
하지만요즘은조금씩알아가고있단다
.(38) Buyerda ma’lum 
davrda ishlatilgan, hozirda bu atama sifatida qolgan staxanovchilik so‘zi 
ishlatilgan. Tarjimon bu yerda bu so‘zni transliteratsiya usuli orqali berib, 
uning izohini iqtibosda keltirib o‘tgan. 
스다하넙지릭
: 
스다하넙
'
은러시아사람으로목화를효과적으로빠르게따던사람
. 
'
스다하넙지
'
는그의방식으로일하는사람
. 
스다하넙지릭
'
은그의방식을따서만든기계
. Tarjimasi quyidagicha: 
staxanovchilik: ‘Staxanov’ ismli rossiyalik odam paxtani samarali va tez 
tergan odam. ‘Staxanovchi’ bu uning qarashlariga ergashib bajargan 
odamlar. ‘Staxanovchilik’ esa uning qarashlaridan yaratilgan texnika. 30 
Staxanovchi (стахановец – mashhur konchi A.Staxanov nomidan) 

---

28 
Staxanovchilik harakatining qatnashchisi. Staxanovchilik, staxanovchilik 
harakati SSSRda 1935-1940 yillarda keng tarqalgan, yangi texnika 
vositalarini egallash, sotsialistik musobaqani avj oldirish asosida eski 
ishlab chiqarish normalarini parchalab tashlashga qaratilgan ilg‘or 
harakat.49 Tarjima bilan izohli lug‘atdagi berilgan izohlar biroz farq 
qilyapti. Buning sababi tarjimon tarjima qilishi jarayonida tarixiy 
so‘zlarga yuzaki qarab tarjima qilib ketgan. Uning tarixiy so‘zning 
tarjimada berish usulidan to‘g‘ri foydalangan. Lekin bergan izohida biroz 
xatolik bor. Faxriddin bozordan, otasi tayinlaganicha, ikkita shirmoy non, 
yarim qadoq pista oldi.(16) 
파흐르든은아버지말대로우선시장에들러서따뜻한빵
2
개랑땅콩
500
그램을샀다
. (21) Bu yerda milliy xos so‘z sifatida yarim qadoq so‘zi 
kelgan. Koreys tiliga tarjima qilinganda mazmunan biroz to‘g‘ri tarjima 
qilingan bo‘lsada, izohli lug‘atga murojaat qilganimizda buning aksini 
ko‘rishimiz mumkin. Qadoq50 – 400 grammcha keladigan og‘irlik 
o‘lchovi. Bir qadoq choy. – Afandi ishonmay, mushugini tortib ko‘rsa, 
to‘rt 
qadoq 
chiqibdi. 
“Latifalar”Koreys 
tilidagi 
tarjimada 
berilganda“500
그램
” (500gramm) deb tarjima qilingan. Agar 1qadoq 400 
grammcha keladigan bo‘lsa, yarim qadoq 200 grammga to‘g‘ri keladi. 
Bundan tashqari koreys xalqida ham “qadoq” so‘ziga muqobil o‘lchov 
birligi ham bor. 
“
한국에서법적으로
'kg,g,m2 
'
이사용되지만
'
근
'
과
'
평
'
이라는단위도사용됩니다
. 
'
근
'
은보통고기나채소
,
과일의무게를잴때많이사용되는데
, 
고기한근은
600g
이며채소한근은
400g
이됩니다
. 

---

29 
그리고
'
평
'
이라는단위도한국에서많이사용됩니다
. 
집을구할때
'
평
'
을많이사용하기도하는데한평은
3.3m2
입니다
.
”51 49Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 2-жилд. / С.Ф Акобиров, Т.А. 
Алиқулов, З.М Маъруфов ва бош. М. Маъруфов таҳрири остида – М.: 
Рус тили, 1981. – Б. 76. 50Ўзбек тилининг изоҳли луғати. 2-жилд. / 
С.Ф Акобиров, Т.А. Алиқулов, З.М Маъруфов ва бош. М. Маъруфов 
таҳрири остида – М.: Рус тили, 1981. – Б. 534. 51
한국어표준교재
31 
Tarjimasi: “Koreyada qonuniy ravishda ‘kg, g, m2 ’ kabi o‘lchov 
birliklaridan foydalanilsada, ‘kin’ va ‘pyong‘ deb nomlanuvchi o‘lchov 
bilrliklaridan ham foydalanishadi. ‘Kin’ odatda go‘sht yoki sabzavot, 
mevalarning og‘irligini o‘lchayotganda ko‘p ishlatilib, 1 kin go‘sht 
600g.ga, 
1kin 
sabzavot 400g.ga to‘g‘ri keladi. Shuningdek, 
‘pyong‘o‘lchov birligi ham ko‘p ishlatiladi. Uyning o‘lchamini 
o‘lchayotganda ko‘p ishlatilib, 1 pyong 3.3m2ga teng.” Tarjimada qadoq 
so‘zi o‘rniga uning muqobil varianti “kin” so‘zi koreys xalqida bor bo‘lsa 
uni qadoqqa almashtirish biroz noto‘g‘ri sanaladi. Buning sababi bu ikkala 
so‘z ham tarixiy so‘z hisoblanib, har biri ma’lum xalqqa tegishli 
hisoblanadi. Shuning uchun bu so‘zni matn ostiga olib, izoh berilsa yaxshi 
bo‘lar edi. “Muayyan bir xalq hayotidagi o‘lchov birliklarini boshqasi 
bilan almashtirishda uni asarning umumiy ohangiga, undagi tarixiy 
haqiqatga, milliy ruhga nechog‘lik mos kelish-kelmasligini jiddiy o‘ylab 
ko‘rish kerak. Beparvolik bilan o‘sha o‘lchov birligi haqida zarur 
ma’lumotga ega bo‘lmay turib, uni o‘z tilidagi mos kelmaydign o‘lchov 
birligi orqali ifodalash asarning badiiy-estetik qimatiga putur yetkazadi, 
kitobxonda voqelikka nisbatan ikkilanish, ishonchsizlik uyg‘otadi.” 52 
Bemor kundan-kun battar, oxiri o‘sal bo‘ldi. “Ko‘nglida armon bo‘lmasin” 

---

30 
deb “chilyosin” ham qildirishga to‘g‘ri keldi. Sotiboldi to‘qigan 
savatchalarni ulgurji oladigan baqqoldan yigirma tanga qarz ko‘tardi. 
“Chilyosin”dan bemor tetik chiqqanday bo‘ldi.(24)