"Sog‘lom hayot" loyihasi orqali bugungi kunda ko‘p uchrayotgan kasalliklar to‘g‘risida foydali va kerakli ma'lumotlar berib borishni o‘z oldiga maqsad qilgan

“Sog‘lom hayot” loyihasi orqali bugungi kunda ko‘p uchrayotgan kasalliklar to‘g‘risida foydali va kerakli ma'lumotlar berib borishni o‘z oldiga maqsad qilgan. Bugun defektolog Shahnoza Imomxo‘jayeva bilan bolalarda uchraydigan autizm kasalligi haqida suhbatlashamiz. Bu sirli kasallik hozirda olimlar tomonidan o‘rganilmoqda. Autizmli bola atrofga o‘zgacha nazar bilan qaraydi. Ma'lumotlarga ko‘ra hozirda dunyodagi har 88 ta bolaning birida autizm kuzatilishi mumkin. Bunday bolalar tashqi ko‘rinishidan boshqalardan farq qilmaydi, faqat u o‘zgacha fikrlaydi. Autizm kasalligiga chalingan bolalar bilan ishlash usullari haqida bugun foydali ma'lumotlar berib o‘tamiz. Shuningdek, bu kasallikni davolash bo‘yicha O‘zbekistondagi birinchi xususiy maktab ish faoliyati, dars o‘tish usullari haqida ham aytib o‘tamiz.

Autizm (grekcha «autos» – «o‘zim» degan so‘z) – bu ruhiyatning o‘ziga xos holati bo‘lib, bemor tashqi olam, atrofdagilar bilan muloqot qilishni istamaydi. U yolg‘izlikni yoqtiradi. Yana bir xil xatti-harakat va shunday so‘zlarni takrorlaydi. Autizm tashxisli bola o‘z olamida yashaydi. Fikrlashi boshqalarnikiga o‘xshamaydi. Ularning xatti-harakatlari real voqelik bilan bog‘liq emas. Bemorlarning harakatlarida hissiy kechinmalar asosiy o‘rin tutadi. Bu kasallik sindromi o‘g‘il bolalarda qiz bolalarga nisbatan ko‘p uchraydi. Simptomlarning har xilligi va kasallik o‘zgaruvchanligi ushbu kasallikni qiyinligidan dalolat beradi: sezilarsiz autistik xususiyatlardan to doimiy parvarish talab etilishigacha.

Olimlarning fikricha,autizm kassaligini kelib chiqish sabablaridan biri bu – homilani ona qornidalik davrida ma'lum bir turdagi oqsillarning yetishmovchiligi. Ikkinchi sababi, organizmda ikki xil og‘ir metalning, qo‘rg‘oshin va simobni, ko‘payib ketishi. Uchinchi sabab atrof muhitni ekologik buzilishi va homiladorlik paytida kuchli stress holatlarini kechirish. Anemiya hamda qon bosimning oshishi, buyrakda bosim oshishi – bularning hammasi autizimni kelib chiqish sabablari hisoblanadi. Bundan tashqari autizm kasalligi belgilarining kengayishini, ya'ni rivojlanishdan ortda qolish belgilari Retta sindromi, Aspergera sindromi va autizmning klassik simptom komplekslarining ko‘p uchrashi. Shuningdek, kasallik haqida ma'lumot ko‘paymoqda. Ilgari tortinchoq, uyatchan, introvert va shizofreniyaga moyil bolalarni «g‘ayritabiiy bolalar» deyishgan bo‘lsa, hozirgi kunga kelib bunday bolalarni autistik bolalar (autizm) deyishmoqda.

Autizm kasalligi yoshga qarab quyidagilarga bo‘linadi:

Erta bolalik autizmi – 2 yoshgacha;

Bolalik autizmi – 2-11 yoshgacha;

O‘smirlik autizmi 11-18 yoshlargacha.

Autizm belgilari

• Ijtimoiy qoloqlik;

• Muloqotda o‘z-o‘zi bilan gaplashish, har xil qo‘l harakatlari qilish;

• Umumiy belgilarning erta boshlanishi.

• Bolaning onasiga bee'tiborliligi (kulish, jismoniy harakatlar, ovoz chiqarishlar);

• Bolaning «tayyorgarlik» holati yo‘qligi ya'ni uni ko‘tarishga uringanda qo‘llarini cho‘zmasligi, tizzalarida turishga harakat qilmasligi, emishdan butunlay to‘xtashi;

• Jamoa bilan o‘ynashni istamaslik, ota-ona va boshqalar bilan o‘ynaganda injiqlik qilish, yolg‘iz holda o‘ynashni xohlash;

• Ovoz, yorug‘likka bo‘lgan sezuvchanlikning oshib ketishi, bundan tashqari qo‘rqitish, baqiriq, arg‘imchoq uchish kabi o‘yinlar paytida injiqliklar qilish;

• Gapirish qobiliyatining susayishi, hatto mutizm holatigacha. Exolaliyalar, ya'ni so‘zlarni takrorlash, ota-onadan eshitgan iboralarni qayta-qayta aytib yurish yoki multfilmda eshitgan so‘zlarni doimo aytib yurish, bu Asperger sindromi deyiladi;

• Ovqatni tanlab yeyish, ishtaha sustligi, uyquning yomonlashuvi;

• Buyruqlarni bajarmaslik, buyumlarni ko‘rsatsa qaramaslik, o‘zining ismiga e'tibor bermaslik;

• Belgilangan tartibga qat'iy rioya qilishi, ya'ni bir vaqtda uyg‘onishi, buyumlarni bir joyda saqlash, jismlar shakliga qarab saralash va shu kabilar;

• So‘zlashish qobiliyatining yaqqol buzilishi kattalar kabi iboralar ishlatib gapirish, bir xil so‘zlarni takrorlab yurish, dialogga kirishmaslik;

• Xavflardan qo‘rqmaslik: balandlik, avtotrassa, hayvonlardan qo‘rqmaslik, lekin oddiy buyumlardan qo‘rqish, masalan qaynab turgan choynak, elektr yoqgich va shu kabilar;

• Harakatlardagi takrorlar aylanib turish, tebranib turish, imo-ishoralarning takrorlanishi;

• Jahldorlik, kulgi, vahimaning o‘z-o‘zidan paydo bo‘lishi;

• Ba'zi bir g‘ayritabiiy holatlarga e'tibor qaratish, masalan eslab qolish qiyin bo‘lgan sonlarni eslab qolish, qo‘shiqlar so‘zlarini esda saqlash, o‘qib bo‘lmaydigan yozuvlar yozish;

O‘smirlik autizmida belgilarga autistning gormonal o‘zgarishlari ham qo‘shiladi. Diagnozni faqatgina belgilarga asoslanib, psixiatr shifokor qo‘yadi. Ko‘pchilik autist bolalar adabiyotlarda keltirilgan autizm belgilariga mos kelmasligi mumkin. Ba'zi hollarda autist bolalar insonlar bilan muloqotga ham kirishishlari mumkin, bu esa diagnoz qo‘yishda qiyinchiliklar tug‘diradi.

Davolash maqsadida ortda qolayotgan jihatlarni korrektsiya qilish uchun barcha turdagi autist bolalarga mos keladigan quyidagi chora tadbirlar qo‘llash mumkin:

• Gapirish qobiliyatini yaxshilash maqsadida logoped bilan mashg‘ulotlar olib borish;

• So‘zlashish uchun rasmli kartochkalardan foydalanish yoki planshet, kompyuterda so‘zlarni yozib o‘rgatish;

• Bola bilan har xil o‘yinlar o‘ynash, bir sferada faqat bir mutaxassis bilan;

• Medikamentoz davo faqatgina qo‘shimcha sifatida bolada kuchli agressiya bo‘lsagina buyuriladi.

Autizmga chalingan bemor bolalarni qanday bo‘lsa, shunday qabul qilish kerak. Kattalar buni o‘z vaqtida aniqlab, ularni qo‘llab-quvvatlashlari zarur. Autizm kasalligi homila ona qornidalik davridayoq uning bosh miyasi rivojlanishida ba'zi oqsillarning yetishmasligi sababli paydo bo‘lishi mumkin, degan taxminlar mavjud. Bu xastalikning irsiyat bilan bog‘liqligi hali to‘liq o‘rganilmagan. Amerikalik va fransiyalik olimlar guruhi bosh miya rivojlanishining ilk bosqichlarida hid sezishda ishtirok etadigan o‘zak hujayralarni o‘rganish zarur, degan xulosaga kelishdi. Chunki, burundan osonlik bilan olinadigan biopsiya surtmasi bu hujayralarni o‘rganishda bebaho usul hisoblanadi.

Autizm kasalligini davolash bo‘yicha O‘zbekistonda birinchi xususiy «Shukrona Ta'lim» maktabi 2018 yilning sentyabr oyida o‘z faoliyatini yuritishni boshlagan. Ushbu maktabda autizm tashxisli bolalarga aligafrenopedagogikadan tashqari, butun dunyo tan olgan xulq atvorning amaliy tahlili metodikasi – ABA terapiya yo‘nalishi bo‘yicha ishlar, amaliy mashg‘ulotlar olib boriladi. Bunda ular muloqotga kira olmaydigan bolalar bilan peks terapiya yordamida mashg‘ulotlar olib borishadi.

Autizm kasalligini davolash bo‘yicha O‘zbekistonda birinchi xususiy «Shukrona Ta'lim» maktabi 2018 yilning sentyabr oyida o‘z faoliyatini yuritishni boshlagan. Ushbu maktabda autizm tashxisli bolalarga aligafrenopedagogikadan tashqari, butun dunyo tan olgan xulq atvorning amaliy tahlili metodikasi – ABA terapiya yo‘nalishi bo‘yicha ishlar, amaliy mashg‘ulotlar olib boriladi. Bunda ular muloqotga kira olmaydigan bolalar bilan peks terapiya yordamida mashg‘ulotlar olib borishadi.

Uning ta'rifi turli xil ruhiy kasalliklarni tavsiflash uchun ishlatilgan, ammo 1943 yilda bolalar psixologi Leo Kanner tomonidan chaqirilganidek, erta yoshdagi autizm, simptomlarning kam sonli to'plamini tavsiflaydi. Uning kasalligi har 10000 kishiga nisbatan 4 ta holat. Shuningdek, otistik o'g'il bolalarning qizlari soni to'rtdan bittaga ko'payishi ma'lum.

Otistik bola atrof-muhitdan olingan ma'lumotlarni qayta ishlash uchun tildan foydalana olmaydi. Autizmga chalingan o'g'il bolalarning taxminan yarmi soqov, ikkinchi yarmi (gapiradiganlar) odatda faqat eshitishlarini mexanik ravishda takrorlashga qodir.

Autizmning boshqa xususiyatlari quyidagilardir: rivojlanishning notekis shakli, mexanik narsalarga otistik maftunlik, atrof-muhit tomonidan qabul qilingan stimullarga takroriy reaktsiya va atrof-muhit tomonidan kelib chiqadigan har qanday o'zgarishlarga qarshilik. Ayrim autistik o'g'il bolalarda sezilarli matematik jo'shqinlik kabi qobiliyatlarga ega ekanligi ma'lum.

Autizmning sababi, tashxisi va davolash hanuzgacha o'rganilmoqda. Tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, ushbu buzuqlikning sababi otoimmün kasalligi yoki asab tizimi hujayralarining degenerativ kasalligi bilan yuzaga kelishi mumkin bo'lgan genetik etishmovchilik.

Bu autizmga chalingan odamlarga intensiv va izchil o'rganish hamda bolaning xatti-harakatlarini qattiq nazorat qilish bilan birga maxsus ta'lim olish uchun tavsiya etilgan davolanishning bir qismidir.

Umuman olganda, gaplashish otistik o'g'il bolalarda sezilarli yaxshilanish ehtimoli yuqori va bu juda ijobiy prognozni taqdim etadi.

Hozirgacha ASD paydo bo'lishining aniq tabiati oxirigacha tushuntirilmagan. Ba'zi ekspertlarning fikriga ko'ra, paydo bo'lishida genetik moyillik katta rol o'ynaydi. Autistlarning miyasida kimyoviy reaktsiyalar boshqalarga qaraganda bir oz boshqacha sodir bo'lishi isbotlangan. Prenatal davrda turli xil salbiy ta'sirlar ASD rivojlanishiga turtki berishi mumkin, ammo bu ilmiy jihatdan isbotlanmagan.

Ba'zi mutaxassislar autizmning dastlabki belgilarini bir yoshgacha bo'lgan bolada ko'rish mumkin, deb hisoblashadi, ammo ularni otistik buzuqlik alomatlari deb hisoblash mumkinmi, degan fikrga kelishilmagan. ASD kasalligi bo'lgan bolalarning eng muhim xususiyatlari bir yildan keyin paydo bo'ladi. Ota-onalar o'z vaqtida mutaxassisni ko'rishi uchun bolada siz allaqachon sezishingiz mumkin bo'lgan quyidagi belgilar mavjud.

Ushbu belgilarning barchasi chaqaloq 3 oyligida paydo bo'lishi mumkin, ammo bu yoshda bironta ham shifokor autizm tashxisini qo'ymaydi, chunki kunlik tartibni, bilim faolligini shakllantirish jarayoni davom etmoqda. Kattaroq yoshda chaqaloq ko'proq ASD belgilariga ega:

• 
  monoton harakatlar;
  
• 
  boshqalarga qiziqishning yo'qligi, boshqalar bilan aloqa qilishni istamaslik;
  
• 
  agar manzaraning o'zgarishi bo'lsa, bola qo'rqadi va juda asabiylashadi;
  
• 
  bolalar o'z-o'zini parvarish qilish ko'nikmalarini o'zlashtirishda qiynaladilar;
  
• 
  bola rol o'ynaydigan o'yinlarni o'ynamaydi;
  
• 
  uzoq vaqt sukut saqlash bitta tovush yoki so'zni monoton takrorlash bilan almashtiriladi.
  

Shuni ta'kidlash kerakki, kichik otistik odamlar uchun bu xatti-harakatlar mutlaqo normaldir, ular hech qanday noqulaylik sezmaydilar. Ota-onalar ko'pincha autizmni eshitish muammolari bilan xato qilishadi, chunki mutaxassisga murojaat qilish sababi eshitishning pasayishi yoki karlik shubhasi haqida shikoyatdir. Tovushlarni qabul qilish va autizm qanday bog'liq?

Ota-onalar eshitish qobiliyatining pasayishiga shubha qilishadi, chunki bola chaqirilganda javob bermaydi, baland tovushlarga javob bermaydi. Aslida, bolalar eshitish muammosiga ega emaslar, ular faqat o'zlarining dunyosida yashaydilar va bolaga noqulaylik tug'dirmaguncha tashqi ogohlantirishlarga javob berish kerak deb hisoblamaydilar.

• 
  Aloqa. Bolalar juda beparvo, qarindoshlari va do'stlariga bog'lanish yo'q. Boshqa bolalar bilan o'ynamaydi, boshqalar uning o'yinida ishtirok etishni istaganini yoqtirmaydi. Ular so'ralganda yoki shunchaki chaqirilganda, ular umuman munosabat qilmaydi. O'yinlar monoton xususiyatga ega bo'lib, unda harakatlarning stereotipi ustunlik qiladi, o'yin bo'lmagan narsalarga (toshlar, tayoqlar, tugmalar) ustunlik beriladi, zımpara, suv quyish o'yindagi eng sevimli harakatlarga aylanishi mumkin. Ha, ular bolalar bilan o'yinlarda ishtirok etishlari mumkin, ammo ular qoidalarni zo'rg'a tushunishadi, hissiyotlarga berilmaydilar va boshqa bolalarning his-tuyg'ularini tushunmaydilar. Albatta, boshqalar bu xatti-harakatni yoqtirmaydilar, buning natijasida o'z-o'zidan shubha paydo bo'ladi. Shuning uchun bunday bolalar yolg'iz bo'lishni afzal ko'rishadi.
  
• 
  Nutq doirasi. Jamiyat bilan o'zaro munosabat bolaning nutqining rivojlanishiga ta'sir qilishi mumkin emas. Kichkina otistlar kattalar nutqiga e'tibor bermasliklariga qo'shimcha ravishda, frazali nutq 1 yildan 3 yilgacha paydo bo'ladi, ammo bu izohlashga o'xshaydi. Ekolaliyaning mavjudligi (odamlarni majburiy ravishda takrorlash) xarakterlidir. Nutq terapevtiga murojaat qilishning tez-tez sababi bu bolalarning mutatsiyasi - aloqa qilishdan bosh tortishdir. Nutqning o'ziga xos xususiyati shundaki, chaqaloqlar "men" olmoshini ishlatmaydilar: ular ikkinchi va uchinchi shaxslarda o'zlari haqida gapiradilar.
  

• 
  Harakatlanish - harakatlardagi buzilishlar ASDni ko'rsatmaydi, chunki ba'zi harakatlarda mukammal rivojlanishi mumkin, boshqalari esa normadan sezilarli darajada orqada qoladilar. Bolalar ob'ektga masofani noto'g'ri tushunishlari mumkin, bu esa vosita noqulayligiga olib kelishi mumkin. Ular avtoulovda yurishlari mumkin, chunki muvofiqlashtirish bilan bog'liq muammolar tufayli, bolalar zinapoyada yurishni deyarli o'rganishmaydi. Kichik narsalarni boshqarishda qiyinchiliklar, velosiped haydashning mumkin emasligi qayd etilgan. Ammo bunday motorning beqarorligi va muvofiqlashtirishdagi buzilishlarni ajoyib muvozanat bilan birlashtirish mumkin. Og'iz va jag'ning mushak ohangidagi muammolar tufayli tuprik paydo bo'ladi (ko'paygan va nazoratsiz tuprik).
  
• 
  Tashxis qo'yish uchun mutaxassislar doimo e'tibor berishlari kerak bo'lgan narsa - bu xatti-harakatlarning buzilishi. Bolalar uzoq vaqt davomida bitta nuqtaga qarashlari yoki narsaga qarashlari, oddiy narsalarga qoyil qolishlari va o'yinchoqlarga qiziqmasliklari mumkin. Hamma narsa odatiy joylarida bo'lganida, ular odatdagidek biron bir narsa ishlamay qolganda juda xafa bo'lishadi. Agar chaqaloq muvaffaqiyatsiz bo'lsa yoki o'zini noqulay his qilmasa, to'satdan tajovuzkor chaqnashlar bo'lishi mumkin, chunki u o'z his-tuyg'ularini boshqa yo'l bilan ifoda eta olmaydi.
  
• 
  Mexanik xotiraning yaxshi rivojlanishi mavjud, ammo ertak va she'rlarning mazmunini yomon tushunish. Intellektual faoliyatga kelsak, ba'zi otistik chaqaloqlar o'zlarining yoshi uchun juda yuqori aqlga ega bo'lishlari mumkin, hatto ba'zi sohalarda qobiliyatli bo'lishlari mumkin. Odatda bu bolalar "indigo" deyishadi. Va ba'zilari intellektual faoliyatni pasaytirishi mumkin. Qanday bo'lmasin, o'quv jarayoni ularga qaratilgan emas, diqqatni jamlash buzilishi bilan ajralib turadi.
  

Agar tekshiruv natijalariga ko'ra, bolada autizm kasalligi aniqlansa, u kompensatsion tipdagi maktabgacha yoki inklyuziv guruhga bolalar bog'chasida yoki psixologik, pedagogik tibbiy-ijtimoiy markazda yoki qisqa muddatli qolish guruhlarida qatnashish imkoniyatiga ega. ASD kasalligiga chalingan bolaga boshqalar bilan aloqa qilish qiyin bo'lgani uchun, u notanish muhitda yo'qolgan, shuning uchun unga ijtimoiylashishiga yordam beradigan o'qituvchi bo'lishi kerak.

Maktabgacha ta'limda ASD kasalligi bo'lgan bolalar uchun dasturlarni ishlab chiqishning asosiy maqsadi ularning boshqa bolalar bilan teng huquqlarga ega bo'lishi uchun ularning jamiyatga integratsiyalashuvidir. Maktabgacha tarbiya muassasasiga borgan bolalar yangi sharoitlarga osonroq moslashadi va boshqalar bilan aloqa o'rnatadilar.

Bunday bolalar bilan tuzatish ishlarini olib borishda kompleks yondashuvdan foydalanish kerak - bu kichkina "kiyim-kechaklarga" pedagogik, psixologik va tibbiy yordam. Dasturni muvaffaqiyatli amalga oshirish uchun chaqaloq bilan hissiy aloqani o'rnatish kerak. Bola uchun qulay sharoitlar yaratilgan, u uchun unga kirish mumkin bo'lmagan dunyo bilan o'zaro aloqa qilish usullari bundan mustasno.

DOU xodimlari bolalar bilan o'zaro munosabatda bo'lishning ijtimoiy jihatdan to'g'ri usullarini ham tashkil qiladilar. Bolalar bog'chasining sub'ektiv rivojlanish muhiti kichik otistik bolaning rivojlanish xususiyatlarini, uning manfaatlarini hisobga olishi va uning buzilishini qoplashi kerak. Muassasada hissiyot xonasi mavjudligi tavsiya etiladi, chunki u sizni asab tizimini tinchlantirishga imkon beradi, hissiy organlarga ta'sir qiladi, bolada xavfsizlik va xotirjamlik hissi mavjud.

Ehtimol, maxsus bolaning ota-onasi oldida yuzaga keladigan eng muhim va qiyin savollardan biri bu uning keyingi o'qishi. Shunday qilib, autizmli bolalar uchun ixtisoslashgan maktablar mavjud emas, barchasi PMPC qaroriga bog'liq: agar bolada aqliy nogironligi bo'lsa, ular maktabning 8-sinfida o'qishni tavsiya qilishlari mumkin. Agar jiddiy nutq buzilishlari bo'lsa, unda nutq maktablari. Ammo ko'pincha bunday bolalarga oddiy ommaviy maktabda o'qishga ruxsat beriladi.

Ko'p ota-onalar farzandining kelajakda muvaffaqiyatli ijtimoiylashishi uchun ommaviy muassasada o'qishlarini xohlashadi. Endi butun jamiyat maxsus bolalarni jamiyatga qo'shishga harakat qilganda, odatiy maktablarda maxsus sinflar tashkil etilmoqda, ammo baribir bunday emas. Nega bolaga maktab sharoitlariga moslashish juda qiyin?

1. 
   O'qituvchilar malakasining etishmasligi. Aksariyat o'qituvchilar bunday bolalar bilan qanday munosabatda bo'lishni bilishmaydi, chunki ular ASDning barcha xususiyatlarini bilishmaydi. Ushbu muammo xodimlarni o'qitish orqali hal qilinmoqda.
   
2. 
   Sinf xonalarida juda yaxshi joy. Har qanday yo'l bilan aloqa qilishdan qochadigan otistik bolani bunday sharoitda o'rganish juda qiyin.
   
3. 
   Kundalik tartib va \u200b\u200bmaktab qoidalari - bolalar yangi sharoitlarga ko'nikishlari kerak, bu bunday bolalar uchun oson emas.
   

Bolalar bog'chasida bo'lgani kabi, ASD kasalligi bo'lgan bolalarni o'qitishning asosiy vazifalari uning jamiyatga maksimal darajada integratsiyasi va tengdoshlari tomonidan unga munosib munosabatni rivojlantirishdir. O'qituvchi o'quv yilining boshlanishidan oldin uning o'ziga xos xususiyatlarini bilib olish va aloqa o'rnatish uchun maxsus bola va uning oilasi bilan tanishishi kerak.

Maktabda nafaqat o'quv dasturini amalga oshirish, balki maktab o'quvchisini ASD bilan muayyan xatti-harakatlarga o'rgatish kerak bo'ladi: sinfda u doimiy va dam oladigan joyga ega bo'lishi kerak. O'qituvchi individual rivojlanish mavzusini ochib beradigan turli xil suhbatlar orqali alohida rivojlanish ehtiyojlari bo'lgan bolalar jamoasida tengdosh haqida etarli tasavvurni shakllantirishi kerak.

Albatta, ommaviy bolalar bog'chalari va maktablarga borishni tavsiya etish bu bolalarning xususiyatlari ta'lim va tarbiya jarayonlarida hisobga olinmaydi degani emas. Ular uchun moslashtirilgan o'quv dasturi (AOP) yozilgan bo'lib, u tuzatish sinflarining mazmunini ochib beradi. O'qituvchilar tarkibida nutq terapevti, defektolog va psixologning mavjudligi majburiydir, chunki tuzatish ishlariga asosiy yondashuv murakkabdir.

RAS degani:

• 
  bolalarni o'quv jarayoniga bosqichma-bosqich jalb qilish;
  
• 
  maxsus sharoitlarni yaratish;
  
• 
  oilaga psixologik va pedagogik yordam ko'rsatish;
  
• 
  ijtimoiy va madaniy qadriyatlarning shakllanishi;
  
• 
  bolaning jismoniy va ruhiy salomatligini himoya qilish;
  
• 
  o'quv dasturlarining o'zgaruvchanligini va sinflar mazmunini ta'minlash;
  
• 
  o'quvchilarning ASD bilan jamiyatga maksimal darajada integratsiyasi.
  

Bunday dasturni ishlab chiqish bolani ASD kasalligiga o'rgatish jarayonini sezilarli darajada osonlashtiradi, chunki uni tuzishda bunday bolalarning rivojlanish xususiyatlari hisobga olinadi, individual o'quv dasturi yaratiladi. Otistik o'quvchilardan boshqalardan bo'lgani kabi materialni tez assimilyatsiya qilishni talab qilish mumkin emas, psixologik vaziyat muhim rol o'ynaydi, chunki ular uchun yangi sharoitda o'zlarini qulay his qilish juda muhimdir. AOP autistik bolalarga zarur bilimlarni olish va jamiyatga qo'shilish imkoniyatini beradi.

ASD kasalligi bo'lgan bolalar bilan tuzatish ishlari birgalikda patolog, psixolog, o'qituvchi va o'qituvchilarni, shuningdek, ota-onalar bilan faol aloqani o'z ichiga oladi. Albatta, siz bunday bolalarni kun bo'yi yangi joyda yolg'iz tashlab ketolmaysiz - asta-sekin uning muassasadagi vaqtini ko'paytirishingiz va ota-onangizning vaqtini qisqartirishingiz kerak.

Eng yaxshisi, agar o'qituvchi darsni boshlasa yoki ma'lum bir marosim bilan tugasa, bolaning salbiy reaktsiyasini keltirib chiqarishi mumkin bo'lgan barcha yorqin narsalarni chiqarib tashlash kerak. O'qituvchilar tinch ohangda kiyim kiyishlari kerak, atirlar ishlatilishini istisno qilish tavsiya etiladi. Bolada doimiy shaxsiy ish joyi bo'lishi kerak, hamma narsa doimo joyida bo'lishi kerak. O'quv jarayonining ishtirokchilari ma'lum bir jadvalga rioya qilishlari kerak. Jadvaldagi ozgina buzilish yoki vaziyatning o'zgarishi otistik bolalarda stressni keltirib chiqarishi mumkin.

Bunday nosozliklar nuqsonni muvaffaqiyatli tuzatish uchun juda muhimdir, shuning uchun ular bolada ijobiy hissiy muhitni yaratadilar. Sinfda muvaffaqiyatga erishish, doimiy rag'batlantirish, rag'batlantirish holatini yaratish juda muhimdir, chunki ulardan olingan bilimlarni o'zlashtirish shaxsiy qiziqish bilan chambarchas bog'liqdir. Bolaga qiyin vaziyatlarda yordam berish kerak, mashg'ulotlar paytida turli ko'rinishlardan foydalanish majburiydir.

Autizm bilan kasallangan bolalarga juftlik birgalikda ishlashi yaxshi ta'sir qiladi. Bu ta'limning dastlabki bosqichida amalga oshirilmaydi, lekin bola yangi muhitda allaqachon qulay bo'lganida. Ushbu turdagi ish bolangizni jamiyat bilan yanada samarali tanishtirishga imkon beradi. Psixolog bolaning salbiy munosabatlarini to'g'rilaydi, nuqsonning affektiv tomoni bilan ishlaydi, chaqaloq va uning ota-onalariga moslashishga yordam beradi. Nutqni terapevt mutizmni, logofobiyani engish bilan shug'ullanadi, aloqa uchun motivatsiya yaratadi va nutq kamchiliklarini tuzatadi. Defektolog hissiy-ixtiyoriy sohani tuzatish va yuqori ruhiy funktsiyalarni rivojlantirish bilan shug'ullanadi.

Agar bola etkazib berilsa, bu uning ta'lim muassasasiga bormasligi kerak degani emas. To'g'ri yondoshish, individual tanlangan dastur yordamida, qolgan bolalar kabi barcha bilimlarni olish mumkin bo'ladi.

ASD kasalligi bo'lgan bolalarning ota-onalari har doim nima qilish kerakligini, kim bilan bog'lanishni bilishmaydi va ular uchun chaqalog'ining autizmi borligini tushunish va qabul qilish qiyin. ASDni bartaraf etish bo'yicha samarali ish uchun bolaning qarindoshlari quyidagi tavsiyalarga amal qilishlari kerak:

1. 
   Kundalik ish tartibiga rioya qilish. Endi nima qilishingizni aytishingiz va barcha harakatlaringizni fotosuratlar bilan birga olib borishingiz kerak. Shunday qilib, bola allaqachon harakatga tayyor bo'ladi.
   
2. 
   Bola bilan birgalikda o'yin o'ynash uchun iloji boricha ko'proq harakat qilish kerak.
   
3. 
   Avvaliga siz chaqaloqning manfaatlaridan kelib chiqqan holda o'yinlar va tadbirlarni tanlashingiz kerak, keyinchalik ularni yangi harakatlar bilan to'ldirishingiz kerak.
   
4. 
   O'yin faoliyatiga siz bolaning yaqin atrofidagi odamlarni kiritishingiz kerak.
   
5. 
   Yaxshi echim - bu bolada yuzaga kelishi mumkin bo'lgan barcha muvaffaqiyatlar va qiyinchiliklarni yozadigan kundalikni saqlash. Bu mutaxassisga chaqaloqning rivojlanishini vizual ravishda ko'rsatish uchun amalga oshiriladi.
   
6. 
   Mutaxassislar bilan darslarga qatnashing.
   
7. 
   Har qanday muvaffaqiyat uchun bolani rag'batlantirish kerak.
   
8. 
   Vazifalarni tanlash oddiydan murakkabgacha bo'lgan printsipga asoslanadi.
   

Kelajakda otistik sindromli bolani nima kutmoqda? Ushbu nuqsonni to'liq bartaraf eta olmaysiz, uni iloji boricha kamroq sezadigan qilib, uni iloji boricha tekislashga harakat qilishingiz mumkin. Hech kim aniq prognoz berolmaydi. Bularning barchasi otistik buzuqlikning jiddiyligiga va tuzatish ishlari qanchalik erta boshlanganiga bog'liq.

ASD bilan bu juda o'ziga xosdir va hatto jamiyatga muvaffaqiyatli integratsiya qilingan taqdirda ham, otistik belgilar hali ham saqlanib qoladi, ular shunchaki aytilmaydi. Ehtimol, bolani jamiyatga to'liq kiritish mumkin emas va tuzatish ishlari juda sekin rivojlanishi mumkin. To'g'ri prognozlar mavjud emas, shuning uchun har doim ijobiy munosabatda bo'lishingiz kerak, chunki ASD kasalligi bo'lgan bola yordamga juda muhtoj.

Autizm nisbatan yaqinda tashxis qo'yilgan. O'tgan asrning oxirida shifokorlar autizmning namoyon bo'lishiga duch kelib, noto'g'ri shizofreniya tashxisini qo'yishdi. Noto'g'ri belgilangan davolanish qaytarilmas oqibatlarga olib keldi. Bugungi kunga qadar mutaxassislar ushbu kasallik bo'yicha ko'plab tadqiqotlarni o'tkazmoqdalar, ammo uning tabiati to'liq aniq emas.

Autizm manzarasi voyaga yetgandan ko'ra bolalikda ko'proq namoyon bo'ladi va bolani tashqi dunyodan ajratib, jamiyatda unga integratsiyalashuviga olib keladi.

• 
  Hammasini ko'rsatish
  

Psixologlar autizmni rivojlanish buzilishi deb tushunadilar, uning davomida asosiy rolni hissiy sohaning va kommunikativ qobiliyatning buzilishi o'ynaydi. Bu rivojlanishdagi buzuqlik bo'lib, unda hissiyotlar va aloqa sohasining maksimal etishmasligi mavjud. Autizmga chalingan bola yoki kattalar tashqi dunyodan javob olishga ehtiyoj sezmaydilar. Uning imo-ishoralari, nutqi va his-tuyg'ulari boshqalar uchun odatiy ijtimoiy rejada ma'no bilan to'ldirilmagan.

Har qanday yoshdagi bemorlarda autizmning belgilari va davolash kasallikning shakliga bog'liq. Kasallikning tabiatini tushunishda bir fikrga kelinmaydi: ba'zi olimlar autizmni meros qilib olingan patologiya deb hisoblashadi, boshqalari esa kasallikning orttirilgan tabiati autizmning asosiy sababi deb hisoblashadi.

Turli sohalarning olimlari kasallikning sabablari to'g'risida kelisha olmaydilar. Ushbu kasallikdan aziyat chekadigan bolalar, qoida tariqasida, jismonan yaxshi rivojlangan va tashqi tomondan farq qiladigan og'ishlarga ega emaslar.

Otistik bolalarning onalari ham jiddiy qoidabuzarliklarga duch kelmaydilar, ularning homiladorligi asoratlanmaydi. Patologiyaning rivojlanishida ma'lum rolni quyidagi omillar o'ynaydi deb ishoniladi.

• 
  miya yarim palsi (miya yarim palsi);
  
• 
  homiladorlik paytida onaning qizilcha virusi infektsiyasi;
  
• 
  yog 'almashinuvining buzilishi va boshqalar.
  

Ko'pgina yuqumli kasalliklar miyaning rivojlanishiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin va kasallikning kechishini qo'zg'atadigan o'ziga xos "qo'zg'atuvchi" omillardir. Yaqin vaqtgacha autizm etiologiyasining etakchi nazariyasi genetik edi. Bir qismi ushbu buzuqlikni kodlaydigan gen borligiga ishonishgan. Ammo, endi autizm - noaniq sabablar va paydo bo'lish mexanizmi bo'lgan polietiologik kasallik ekanligi aniqlandi.

Bolalarda autizm ma'lum klinik ko'rinish bilan tavsiflanadi. Erta yoshdagi bolalarda autizm - bu hayotning dastlabki uch yilida yuzaga keladigan holat. Bolaning aql-zakovati rivojlanishida otistik xususiyatlar paydo bo'ladi. Otistik bolalarda engil yoki engil aqliy rivojlanish sust bo'ladi. Chuqur aqliy rivojlanish rivojlanishi bilan bolalar o'qish qobiliyatini yo'qotadilar. Agar autizmning engil shakli bo'lsa, aqliy rivojlanish biroz pasayishi yoki umuman bo'lmasligi mumkin.