Boblar va paragraflarning nomlanishi Betlar


Chukur til orqa undoshlari tavsifi



Download 155,5 Kb.
bet6/15
Sana31.12.2021
Hajmi155,5 Kb.
#225924
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15
Bog'liq
2 5276486194945854413

Chukur til orqa undoshlari tavsifi.

1) "k" fonemasi - chukur til orqa, portlovchi, jarangsiz, shovkinli undosh. Bu fonema suz boshida (kozon, kor), urtasida (tukay, sokol) va oxirida (bulok, ozik) kela oladi. Kup buginli suzlarga unli bilan boshlangan affiks kushilganda, asos oxiridagi "k" undoshi "g" ga utadi: tarok- tarogim, taroging, tarogi kabi. Bir bugnli suzlarda (yok, yuk suzlaridan boshkalarida), shuningdek, ayrim kup buginli uzlashma suzlarda asos oxiridagi "k" "g" ga utmasligi mumkin: xak- xakim, xaking, xaki; ittifok- ittifokimiz, ittifokingiz, ittifoki kabi. Jonli suzlashuvda "k"ning dissimilyatsiyaga (maktanmok>maqtanmoq) yoki assimilyatsiyaga (tukson>tuxson) uchrash xolatlari kuzatiladi. Kup buginli suzlarning oxiridagi "k" jonli suzlashuvda sirgaluvchi "g" tarzida talaffuz etiladi: balik>balig, tarok>tarog kabi. Kadimgi turkiy tilda k-k tovushlari bitta fonemaning ikki kurnishi bulgan, keyinchalik bu fonema divergentsiyaga uchrab, ikkita fonemaga aylangan. Demak, "k"ni "k" ning divergenti deyish mumkin;

2) "g" fonemasi - chukur til orqa (uvulyar), sirgaluvchi, jarangli, shovkinli (ayrim tilshunoslar fikricha - sonor) undosh. Bu fonema suz boshida (gor, galvir), urtasida (togora, soginch) va oxirida (tog, yog, mablag) kela oladi. Kadimgi turkiy tilda "g" ning variatsiyasi bulgan va suz boshida kullanmagan. Demak, tarixan "g"ning divergentsiyaga uchrashi natijasida "g" yuzaga kelgan, shuning uchun uni "g"ning divergenti deyish mumkin. Xozirgi uzbek adabiy tilida "g" bilan tugagan suzlarga "g" bilan boshlangan affikslar kushilganda "g" va "g" larning "k" ga kuchish xolatlari uchraydi: tog+ga>tokka, bog+ga>bokka, oggan>okkan, sog+gani>sokkani kabi. Shevalarda suz oxirida "g" urnida "v" ning kullanish xollari uchraydi: tog>tov, tugri>tuvri, ogiz>ovuz kabi. Bunday xolatlar adabiy til uchun me’yor xisoblanmaydi;

3) "x" fonemasi - chukur til orqa, sirgaluvchi, jarangsiz, shovkinli undosh. Bu fonema suz boshida (xalk, xabar), urtasida (maxsus, maxfiy) va oxirida (duzax, mix, tarix) kela oladi. Kadimgi turkiy tilda "x" undoshi bulmagan. U eski turkiy til davrida paydo bulgan: xan (xon), xayu(kaysi), yaxsak (oksok) kabi (22, 52- b.)

Kipchok laxjasi shevalarida "x"ning urnida "k" ning kullanish xolatlari uchraydi: xabar>kabar, xalk>kalk, xalta>kalta kabi. "X" undoshidan sung kullangan unlilar, odatda, orqa qator ottenka bilan talaffuz etiladi (akkomodatsiya xodisasi sodir buladi): xulk, xavf, xato kabi.


Download 155,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   15




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish