Bob Daromad va foyda tushunchasi va ularning shakllanish manbalari 3-Bob Firma daromadlari va foydasi

II bob.
2.1 Daromad va foyda tushunchasi va ularning shakllanish manbalari

Daromad — keng maʼnoda kirim boʻlgan har qanday pul mablagʻlari yoki pul qiymatiga ega boʻlgan moddiy boyliklarni olish, iqtisodiy subʼyekt o z faoliyati natijasiga kura oladigan pul va tovar — moddiy tushum. D. pul va moddiy shaklga ega boʻlib, ularning yigʻindisi jami D.ni hrsil qiladi. D. egalik nuqtai nazaridan aholi D.i, korxona (korporativ) D.i va davlat D.iga boʻlinadi. Aholiga tegadigan D. ish haqi, foyda, foiz, renta, dividend shakllariga ega.

Foyda - pul daromadlaridan sarflangan barcha [xarajat] lar chiqarib tashlangandan keyin qolgan qismiga aytiladi. Korxonalarda tovar va xizmatlarni sotishdan olingan mablagʻlar ularning pul tushumlari yoki pul daromadlari deyiladi.
Daromad – iste’mol chizigʻi. Daromadning oʻzgarishi byudjet chizigʻini oʻziga parallel ravishda siljishiga olib keladi, nima uchun deganda, narxlar nisbati oʻzgarmaydi. Daromad oshganda, byudjet chizigʻi oʻngga-yuqoriga siljiydi, kamayganda pastga-chapga siljiydi. Xuddi shunday siljishlar ne’matlar narxi bir xil oʻzgarganda ham sodir boʻladi. Narxlarning pasayishi real daromadni oshiradi, natijada byudjet chizigʻi oʻngga-yuqoriga siljiydi. Xuddi shunday narxlarning oʻsishi, real daromadni kamaytiradi - byudjet chizigʻi pastga-chapga siljiydi.
Real daromadning oʻsishi natijasida byudjet chizigʻi holatlarga ketma-ket siljiydi.

Daromad-iste’mol” chizigʻi.

Daromadlarning oʻzgarishiga mos ravishda iste’molchining yangi holatdagi muvozanat nuqtalari oʻrnatiladi: . Ushbu muvozanat nuqtalarini tutashtiruvchi chiziqni amerikalik olim Dj.Xiks “daromad-iste’mol” chizigʻi deb atadi va bu chiziq ilmiy adabiyotlarda “turmush darajasi” chizigʻi deb ham ataladi.
Agar “daromad-iste’mol” chizigʻi koordinata boshidan burchak ostidagi toʻgʻri chiziqdan iborat boʻlsa, daromadning oʻsishi, iste’molchining iste’mol qiladigan ne’matlari bir xil proporsiyada oʻsadi. Agar iste’molchi ne’matlarni har xil proporsiyada xarid qilsa, chizigʻining yotiqligi oʻzgaradi. 8.2-rasmda tovarlar sotib olish boshida tez sur’atda oʻsadi, keyinchalik tovarni sotib olish, tovarga nisbatan oshib boradi.
Nemis olimi Ernst Engel (1821-1896) birinchi boʻlib daromad oʻzgarishining iste’mol tarkibiga ta’sirini tadqiq qilgan. Tovarlar tarkibining daromadga nisbatan oʻzgarishini ifodalovchi chiziqlar, Engel egri chiziqlari deyiladi (8.3-rasm).
Gorizontal oʻq boʻyicha iste’molchi daromadi ordinata oʻqi boʻyicha - sotib olinadigan tovarlar miqdori belgilangan.