bob. Aqshga umumiy iqtisodiy geografik tavsif geografik o`rni tabiiy sharoiti va resurslari

Mundarija:
Kirish.
1-bob. Aqshga umumiy iqtisodiy geografik tavsif.
1.1 geografik o`rni tabiiy sharoiti va resurslari.
1.2 davlat tuzumi boshqaruv shakli.
1.3 aholisi va mehnat resurslari.
II bob. Aqshning rivojlangan iqtisodiy rayonlari tavsifi.
2.1 Shimoli-sharqiy
2.2 O`rta G`arb
2.3 Janubiy
2.4 G`arbiy
Xulosa.
Foydalanilgan adabiyotlar
KIRISH
AQSH hududining kattaligi jihatidan dunyo mamlakatlari o’rtasida 4-o’rinda (Rossiya, Kanada, Xitoydan keyin) turadi. AQSH iqtisodiy-geografik jihatdan qulay, ammo bir-biridan uzoq uch hududdan iborat. Asosiy hudud (hududi 8.84 mln km/kv, aholisi 303.1 mln kishi) Shimoliy Amerikaning markazida joylashgan, shimolda Kanada va janubda Meksika davlatlari bilan (chegaralar tabiiy marralar-tog’lar, daryo va ko’llardan o’tadi va tinch) chegaralangan va g’arbdan Tinch okeani sharqdan Atlantika okeani suvlari uning qirg’oqlarini yuvib turadi. Qirg’oqlari tabiiy buxta, gavanlarga boy bo’lib kemachilikni rivojlantirish uchun qulay.Alyaska shtati materikning shimoli-g’arbiy qismiga joylashgan Tinch va Shimoliy Muz okeani suvlari bilan o’ralgan va quruqlikda Kanada bilan chegaradosh (hudud 1519 km/kv, axolisi 600.0 kishi). Bering bug’ozi orqali Rossiya (Ratmanov oroli) va AQSh (Kruzenshteyn oroli) dengiz chegaralari o’tadi. Gavayi orollari (16.7 ming km/kv, axolisi 1.3 mln kishi) Tinch okeanining markaziy qismida (24 ta orol) joylashgan. AQSH iqtisodiy-geografik o’rni qulay bo’lib, jahon mamlakatlari bilan samarali transport-iqtisodiy aloqalarni olib borish imkonini beradi.AQSH nisbatan yosh davlat, yevropaliklar tomonidan XVI-asrdan boshlab o’zlashtirgan. Dastlab Atlantika qirg’oq bo’yida Buyuk Britaniyaning 13 ta kaloniyasi bo’lgan. 1776-yili AQSH mustaqilligi elon qilindi. XX-asrga qadar g’arbga tomon kengaydi (hududlar sotib yoki bosib olindi va o’zlashtirildi). Alyaska 1867-yili Rossiyadan sotib olingan, Gavayi orollari esa uzoq vaqt AQSH mustamlakasi bo’lgan. O’tgan asrning 50-yillarida Alyaska va Gavayi orollari shitat maqomiga ega bo’ldi. AQSH iqtisodiy statistik nuqtai nazardan 4ta makro iqtisodiy rayonga: Shimoliy-Sharq, O’rta-G’arb, Janub va G’arbga bo’linadi. Axolini ro’yxatga olish byurosi esa AQSHni 9ta rayonlariga: Yangi Angilya, O’rta Atlantika shitatlari, Janubiy Atlantika shitatlari, Janubi-sharq markaziy shitatlari, Janubi g’arb, tog’li shitatlar, Tinch okeani shitatlariga ajratadi.AQSH federativ respublika, siyosiy-ma’muriy jihatdan 50 shitat (shitatlar quyi ma’muriy okrug grafiklarga bo’linadi) va Kalumbiya federal okrugidan iborat. Amaldagi konustitutsiya 1787-yilda qabul qilingan va shu kunga qadar 26ta o’zgartirish kiritilgan, xolos. Mamlakat boshlig’i Prezident. Qonun chiqaruvchi organ- Kongress.Dunyo makromintaqalari o’rtasida ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish darajasi jihatidan Shimoliy Amerika makromintaqasi yetakchi mavqega ega . Shimoliy Amerika mamlakatlariga Meksikada shimolda joylashgan davlatlar AQSH, Kanada va Daniyaning orol mustamlakasi – Grelandiya kiradi.Shimoliy Amerika makro mintaqasi iqtisodiy--geografik holati juda qulay bo`lib a) Yevroosiyo va Afrika mamlakatlari hamda dunyoning boshqa mintaqalari bilan qulay iqtisodiy aloqalar olib borish imkonini olib boruvchi, Atlantika va Tinch okeani suvlarining o`rab turishi; b) Shimoliy Amerika makromintaqasining chekka shimoliy g`arbida Rossiya bilan juda yaqin bo`lib , Bering bo`g`izidagi Diomid orollari orqali qisqa masofada ajralib turishi; v) Aqsh va Kanada qirg`oq bo`ylarining Atlantika va Tinch okeani halqaro savdo yo`llariga chiqish imkoniyatlari; g) Halqaro Panama kanalining mavjudligi (Panama Kanali shimoliy Amerika makro mintaqasi siyosiy- iqtisodiy hayotida muhim; ) resurs imkoniyatlari jihatlari boshqa okeanlarga ustun hisoblangan Arktika (Shimoliy Muz okeani) akvatoriyasiga bevosita tutashligi bilan harakterlanadi .Ayni vaqta Grelandiyaning shimoliy va sharqiy qirg`oqlari kemachilik uchun noqulay bo`lib, yil bo`yi suzib yuruvchi muz bo`laklari bian qoplangan . Faqatgina Grelandiyaning unchalik katta bo`lmagan Janubiy – G`arbiy qirg`oq bo`ylari kemachilik uchun qulay.Shimoliy Amerika relefi bir muncha murakkab bo`lsada , xo`jalik yuritish uchun (Ayniqsa AQShning asosiy hududi va Kandaning cho`l Provensiyalari) juda qulay. Tog` va tekisliklar materik bo`ylab Meridional joylashgandir. Makromintaqaning G`arbiy qismida Kordelera tog`lari joylashgan bo`lsa, sharqida tekisliklar va past tog`lar mavjud.Makromintaqaning O`rtacha balandligi dengiz sathidan (G`arbda 1700 m va sharqa 200-300m) 720 m bo`lib, asosan Kanada, Lavrentiy qirlari , Janubda Markaziy tekisliklar (katta qismi AQSH hududida ), g`arbda Kordilera tog`lari oldidagi Buyuk tekisliklarga tutashib ketgan, Markaziy tekisliklar sharqida Appalachi tog`lari mavjud. Kanada Arktika arxipelagining sharqiy qismi va Grelandiya sohilalri relefi tog`lidir. Makromintaqaning janubiy - sharqida tor yo`lak hosil qilgan Atlantika bo`yi past tekisligi va Meksikaning past tekisligi Iqtisodiy jihatdan kuchli darajada o’zlashtirilganligi bilan ajralib turadi.Kordlyera tog`lari tizimi ko`plab yoysimon tizmlardan iborat bo`lib ulardan g`arbda balandligi 1000-2000 m ichki yassi tog`lar va platolar Mintaqasi mavjud. Bu Yassi tog`liklar supasimon tekisliklar, tizmalar va soyliklar ( Katta havzadagi Ajal vodiysi dengiz sathidan balandligi 85 m) bo`lib, parallel yo`nalgan tog` zanjiridan iborat . Alyaskada to Panama bo`yniga qadar Kordelera tog` tizmalari cho`zilib yotadi (Eng baland nuqtasi Alyaska tizmasidagi Mak-Kinli cho`qqisi , 6193 m ) Tinch Okeani sohil bo`yida nihoyatda tor va uzilib-uzilib joylashgan tekisliklar mavjud. Kaliforniya yarim oroli AQSHning G`arbidagi xo`jalik jihatdan o`zlashtirish qulay bo`lgan hududdir .Makromintaqa iqlimining tarkib topishida Shimoliy Amerika materigining shimoldan – janubga tomon cho`zilib yotganligi muhim o`rin tutadi . Kordelera tog` tizimining Meridional joylashganligi tinch okeanidan Kirib kelgan havo massalarning tasirini pasaytiradi .Shuningdek , sovuq Labrador oqimi Makromintaqaning shimoliy-sharqida havoning tez-tez sovib turishida qishning ayrim yillari juda qattiq sovuq bo`lishida asosiy sababchidir. Shimoliy Amerika makromintaqasida arktika , subarktika , mo`tadil va subtropik iqlim mintaqalari shakillangan. Arktika iqlim mintaqasida Grenlandiya oroli , Kanada , Arktika arxipelagi va materikning Shimoliy qirg`oq bo`ylaridan to Shimoliy Qutbga qadar bo`lgan hududlar kiradi . Qish uzoq davom etadi, Alyaska va Kanada SHimoliy- G`arbida -64 *, Grenlandiya muz qoplamida (300 m balandlikda ) -70* sovuq bo`ladi. Yoz sovuq , iyulda havo harorati -0* atrofida kuzatiladi . Shimoliy Muz okeanining sharqiy orollari va Grenlandiya abadiy muzliklar bilan qoplangan .Subarktika iqlim mintaqasiga Alyaska yarim orolida , Gudzon qo`ltig`i sohil bo`ylari , materikning Bir qismi 60 – parallel janubiga qadar va Labrador yarim orolining shimoli kiradi. Qirg`oq bo`ylarida yanvarning o`rtacha harorati -15 * , markaziy qismlarida -30*, iyulning o`rtacha harorati +8,+12 * . Ko`p yillik muzliklar tarqalgan , yiligi 300 mm yog`in yog`adi. Mo`tadil iqlim mintaqasi janubda 40* Shimoliy Kenglik (G`arbiy qirg`oq bo`ylarida 45* shimoliy kenglikga qadar) cho`ziladi: Dengiz kontinental va mo`tadil kontinental iqlim oblastlariga bo`ladi. Yoz nisbatan issiq (O`rtacha+20* ) , qish -9-10* , 500mm dan 200 mm gacha (G`arbiy qirg`oq Bo`yi ) yog`in yog`adi . Subtropik iqlim mintaqasi materikning Janubida 40* va 30* shimoliy kengliklarni o`z ichiga oladi. Bu iqlim mintaqasida ham o`rta dengiz kontinental va subtropik iqlim oblastlari mavjud. O`rta dengiz iqlim muhiti g`arbiy qirg`oq bo`yi hududlarida nam va iliq qish, quruq va issiq yoz qaror topishiga sabab bo`ladi. Kontinental iqlim markaziy hududlarda hukmron, yoz issiq +25,+30* , yanvar oyidan -0* Atrofida bo`lib shimoldan sovuq havo massalari kirib Kelganda qisqa muddatli qattiq sovuq bo`ladi va qor yog`adi. Yillik yog`in miqdori 400-600 mm atrofida . Subtrpoik nam iqlim Florida yarim orolning shimoli , Atlantika qirg`oq bo`yida qaror topgan bo`lib, qishi iliq, yozi issiq va sernam. Shimoliy Amerika makromintaqasi ichki suvlari boyligi bilan ajralib turad. Ichki suvlarda qishloq xo`jaligida, kemachilik va energoresurs sifatida keng foydalaniladi. Dunyodagi eng uzun daryo –Missisipi Daryosi (Miisuri bilan uzunligi 6019km ) va eng katta Buyuk Ko`llar guruhi (Yuqori, Michigan , Guron av Ontario) yirik suv tizimini tashkil qiladi. Missisipi daryosi Buyuk ko`llar bilan kanallar orqali qo`shilgan. Eri va Ontario ko`llarini tutashtiruvchi Niagara daryosiga mashhur 50 m yuqoridan otilib tushuvchi Niagara sharsharasi bor. Buyuk Ko`llar Shimoliy Lavrenti daryosi orqali Atlantika okeaniga quyiladi . Markaziy daryosi Shimoliy Muz okeaniga va Kolorado (Yirik GES Kaskadlari barpo qilingan ) daryosi tinch okeaniga quyiladi Shimoliy Amerika Makromintaqasi tuproq va o`simlik olami juda xilma-xil bo`lib shimoldan janubga tomon o`zgarib boradi. O`rmonlarga juda boy, ayniqsa Kanada o`rmon resusrlari dunyo ahmayatiga molek bo`lib, asosan igna bargli daraxtlardan iborat . Yirik tog` tizmlari, o`rmonlar, Ko`lllar va go`zal qirg`oq bo`ylari, turzm va dam olish maqsadlarida keng foydalaniladi . Tabiatni qo`riqlash va Atrof muhitni muhofaza qilish maqsadlarida yirik milliy parklar (AQShda 27 ta , Kanadada 19 ta ) qo`riqxonalar barpo qilingan bo`lib, juda katta daromad keltirad. Foydali qazilmalarga juda boy . Foydali qazilmalar Kanada qalqoni (Temir, titan rudalari, mis, nikel, va uran rudalari , oltin va rangli metallar ) , Kordelera tog`larida (oltin , Kumush ,mis , rux, qo`rg`oshin, molibden, volfram, simob, ) Keng tarqalgan . Missisipi daryosi quyi oqimi va Meksika qirg`oq Bo`yi hududlari Neft va tabiiy gazga boyligi bilan alohida ajralib turadi . Shimoliy Amerikadagi davlat. Shimolda Kanada (Chegara uzunligi -8893 km , Shimoliy Amerikaning Shimoliy -g`arbida joylashgan Alyaska shtatining Kanada bilan chegara uzunligi -2477 km ), Janubda Meksika (3326 km ) bilan chegaradosh . Mamlakat g`arbida Tinch okean , Sharqda Atlantika okeani , janubda Meksika ko`rfazi bilan tushib ketgan. Undan tashqari , AQShga Gavayi orollari, Guan orollari, Sharqiy Samoa, Virgi orollari hamda , Kuba Orolidagi Guantanomo harbiy bazasi qarashlidir. Chegaralarning umumiy uzunligi - 12248 km. Qirg`oq bo`ylab chegara uzunlig -19924 km . AQSh maydon jihatdan dunyoda Rossiya , Kanada va Xitoydan keyingi 4 o`rinda turadi . AQSH toglar va bepayon tekisliklar mamlakati. Mamlakat relefining g`arbiy qismlari tog`li, sharqiy qismi esa tekisliklardan iborat , Mamlakat hududining yarmiga yaqinini tog` tizmalar, tog` tekisliklari, va Kordiler yassi tog`lar egallagan . Kordiler tog`larining yuqori cho`qqisi balandligi 4000 M bo`lgan UIT (4419 m) hisoblanadi . Sharqda Appalachi tog`lari joylashgan. Uning baland nuqtasi - Mittchil (2037 m) . Mamlakat va Shimoliy Amerikaning yuqori nuqtasi Mak-Kinli tog`i (6199 m) Alyaskada joylashgan. Qit’aning eng past joyi Kaliforniyadagi O`lim vodiysi (Dengiz sathidan – 86 m pastda ) hisoblanadi . Kordiler va appalachi tog`lari orasida Markaziy va Ulug` keng ichki vodiylari hamda Meksika past tekisliklari yastanib yotibdi . Asosiy daryolari Missisipi, Missuri , Ogayo, Kolarado, Kolumbiya, va Yukon (Irmoqlari bilan birga ) . Mamlakatning shimoliy sharqida Yuqori , Michigan , Guron , ERi, Ontario, ko`llaridan iborat Buyuk ko`llar tizimi mavjud . Mamlakatda ko`p so`nli muzliklar davri ko’llari bor . Yuta Shtatida joylashgan Katta Sho`r ko`l ham muzliklar davrida vujudga kelgan . AQSH quyidagi foydali qazilmalar zahirasiga ega : Ko`mir , tabiiy gaz, oltin, neft , gaz, uran ,mis , qorg`oshin, temir alyuminiy rudalari , fosforitlar hamda yog`och. Haydaladigan yerlar butun hududning 20 % i , O`rmonlar va dashtliklar 29 % , o’tloq va yaylovlar 26 %ni tashkil qiladi . Iqlimi –keskin konitnental. O`simlik duyosi juda boy . Bu yerda iqlim zonalarning o`zgarishiga qarab flora ham o`zgarib boradi. AQShda moh va lishayniklardan tortib palma va sekvoyya daraxtlari mavjud. Hayvonot olami ham turfa , u ham flora kabi iqlim zonalari o`zgarishiga qarab, o`zgarib boradi . AQSHning maydoni 9 mln 364 ming kv km . poytaxti Vashington. Hududining kataligi jihatidan Jahon mamlakatlari o`rtasida Rossiya Kanada va Xitoydan keyin 4 o`rinda turadi . AQSHning geografik o`rniqulay bol`ib ammo bir-biridan uzoq 3 hududdan iborat.Asosiy hudud Shimoliy Amerikaning markazida joylashgan , Shimolda Kanada va Janubda Meksika davlatlari bilan chegaradosh .Alyaska Shtati mamlakatning shimoliy g`arbida joylashgan Tinch va Shimoliy Muz okeani suvlari bilan o`ralgan . Quruqlikda Kanada bilan chegaradosh.Gavaya orollari Tinch Okeanini markaziy qismida joylashgan . AQSHning iqtisodiy geografik o`rni qulay bol`ib Jahon mamlakatlari bilan samarali transport iqtisodiy aloqalarni olib borish imkoniyati bor. AQSh fedarativ respublika siyosiy- mamuriy jihatdan 52 shtat, Kolumbiya federativ okrugidan iborat.Tabiiy sharoiti va resurslari xilma-xil tabiiy sharoitga ega va foydali qazilma resurslariga boy. Mam;akatning asosiy hududi ikkita tog`li , birmuncha qirgo`qchil g`arb va tekislikdan namlikga ega. Mamlakatning sharqida Atlantika okeani qirg`og’i bo`ylab o`rtacha balandlikdagi appalachi tog`lari markazida markaziy va Buyuk tekisliklar ga`rbida yirik tog` massivi Kordilera janubiy sharqida esa Atlanta bo`yi Florida va Meksika qig`oq bo`yi past tekilsliklari joylashgan . Eng yuqori nuqtasi Mak-Kinli tog`i Alyaskadan janubga joylashgan s eng past nuqtasi ajal vodiysidir .Qoyali tog`lar , Qirg`oq bo`yi tog` tizmalari , Kaskatli va Serra- Niva tog`lari ,Yukon (Alyaska ), Kolumbiya platolari Katta hafza va Kolarada platosi oralig`idagi Uyillamit va mashhur Kaliforniya vodiylari (Farg`ona vodiysiga o`xshash) xo`jalik jihatdan o`zlashtirilganligi Bilan ajralib turadi.Kordilyera yirik iqlimiy chegara bo`lib Tinch va Atlantika havzalari uchun suv ayirg`ich rolini bajaradi . Relefning meridional yo`nalishi esa iqlimiy tuproq o`simlik sharoitlaridan tashqari muhim iqtisodiy indikatorlar - transport to`ri va aholi joylashuviga tasir ko`rsatgan . AQSH iqlimi xilma- xil. Hududning katta qismida mo`tadil va sub arktika iqlimi , Florida Janubda tropik , Alyaskada subarktika va mo`tadil , Gavayi orollarida dengiz tropik iqlimi qaror topgan . Sovuqsiz kunlar shimoliy hududlarda 6 oy , janubda esa yil bo`yi davom etadi . Iqlim kontinentallashib , markaz va g`arbiy hududlarga tamon o`sib boradi . Yog`ingarchilik sharqda 500-2000 mm , g`arbda (Tinch okeani qirg`oq bo`yining shimoliy g`arbidan tashqarida) 200-500 mm atrofida .Meridional yo`nalish bo`yicha tuproq osimlik olami o`zgarib boradi, asosiy o`rmon resurslari mamlakatning shimoli – g`arb va janubiy sharqida joylashgan va o`rmon sanoat majmuasi shakillangan . Suv resurslari hudud bo`yicha notekis taqsimlangan .Kanada bilan chegaradosh yirik ko`llar tizimi – Buyuk Ko`llar bo`lib , transport va gidroenergetika , baliqchilik , turizm nuqtai nazardan katta ahamiyatga ega. Missisipi va uning irmoqlari (Ogayo, Tennisi, Missuri va Arkanzas) Gidroresurs va sug`orishda Kolumbiya va Kolorado daryolari gidroenergoresurs manbai sifatida muhim o`rin tutadi . AQSH foydali qazilmalarga juda boy, ayniqsa yoq`ilg`i energiya resurslari qora va rangli metallarning yirik zahiralari , tog` kimyo xom ashyosi va boshqa resurs zihalari bilan ajralib turadi . Ko`mir qazib olish bo`yicha Xitoydan keyin 2- o`rinda turadi . AQSh neft va gazning yirik zahilariga ega. Yirik neft va gaz havzalari Alyaskada mamlakat janubidagi Texas va Lyuzgana shtatlari va Tinch okean sohillari bo`yidagi Kaliforniya shtatida joylashgan . Yirik ko`mir havzalari ( dunyo zahilarning 25 % tog`ri keladi) . Sharqiy provensiyada (Appalachi va Pensilvaniya), ichki provensiyada, (Ellinois va G`arbiy), Buyuk Tekisliklar shimolida (Fort Yunon ), Qoyali tog`lar (Yunita havzasi ) va Alyaskada joylashgan . Yiliga 1 mlrd tonna atrofida ko`mir qazib olinadi va dunyoda 2 o`rinda turadi . Temir rudasi Michigan va Mennesota Shtatlarida , molibdin va volfram tog`li shtatlarda , mis , Arizona , Yuta,Nyu-Mekzika, Montata shtatlarida , rux Tennisi va Nyu-Djersi, qorg`ishin (AQSH qo`rg`oshin zahilari jihatidan Avstraliya va Kanada bilan bir xil o`rinda turadi ), qo`rg`oshin - rux rudalari Aydaho, Yuta,Montata, Missuri shtatlaridadir. Qimmatbaho (Oltin , kumush, platina ) radiaktiv elementlar (uran, toriy) nodir , kamyob va sochma metallarga boy (Kordilera). Shuningdek , fosforit Florida, Shimoliy Karolina, Aydaxo shtatlarida , oltingugurt Meksika bo`yi pasttekisligidan qazib olinadi . Qurilish materallariga boy . Ayni vaqtda nikel, kobali, kaliyli, va kaliyli tuzlarni import qiladi. Mamlakatda tabiatni saqlash, qo`riqlash va qayta tiklash sohasida katta ishlar amalga oshirilmoqda . Muhofaza qilinadigan tabiat obyektlari, orasida Yellouston, Yosemit,Sekvoye,Grant-Kanon milliy bog`lari , Mamont (Mamont g`ori ) , Karlsbad tog`lari va boshqa mo`jizaviy tog` , tekislik, past tekislik landshaftlari , daryo vodiylari , ko`l va sharsharalar (Niagara ) , o`simlik va hayvonot olami , sihat salomatlikni saqlash resurslari ( davolovchi) turizimni va turizm industriyasini rivojlanishiga kuchli tasir etmoqda . Amerika Qoʻshma Shtatlari (AQSh; inglizcha: United States of America, USA), Qoʻshma Shtatlar (inglizcha: United States) yoki shunchaki Amerika (inglizcha: America) Shimoliy Amerikadagi mamlakatdir. Poytaxti — Vashington shahri, Birlashgan Millatlar Tashkiloti aʼzosi. AQSh sharqdan Atlantika, gʻarbdan Tinch okeani, janubi-sharqdan Meksika qoʻltigʻi bilan oʻralgan. Maʼmuriy jihatdan 50 shtat va bir federal okrugga boʻlinadi. Alyaska va Gavayi shtatlari mamlakat asosiy hududidan tashqarida joylashgan. Puerto-Riko Hamdoʻstligi, Shimoliy Mariana orollari Hamdoʻstligi, Guam, Virginiya orollari va Amerika Samoasi ham AQShga qarashli. Maydoni — 9.8 million km². Aholisi 331 million kishidan oshiq boʻlib, aholi soni boʻyicha jahonda uchinchi oʻrinda turadi. Qadim zamonlarda hozirgi AQSh hududida indeyslar va eskimoslar yashagan. Amerika 1492-yilda Christopher Columbus tomonidan kashf etilgandan keyin 16-asrda Ispaniya, Fransiya, Angliya, Gollandiya va Shvetsiya Shimoliy Amerikadagi boʻsh yerlarni egallashga kirishdi. Angliya 18-asr oʻrtalarida asosiy raqiblarini surib chiqarib, qitʼaning sharqiy qismida oʻzining mustamlakachilik hukmronligini oʻrnatdi. Yerlarni egallash va oʻrnashib olish bilan ayni bir vaqtda mahalliy holi qirgʻin qilindi va Afrikadan qul negrlar ommaviy ravishda olib kelindi. 1775-83-yillardagi Shimoliy Amerikada mustaqillik uchun urush davomida 1776-yil 4-iyulda federal davlat — AQShga asos solindi va u respublika deb eʼlon qilindi. George Washington Amerika Qoʻshma Shtatlarining birinchi prezidenta etib saylandi. Mamlakat shimolida sanoat va fermerlik, janubiyda quldorlikka asoslangan dehqonchilik rivojlandi. Gʻarbdagi indeys qabilalarini haydab yuborish va yangi yerlarni oʻzlashtirish hisobiga AQSh hududi tez kengaya bordi. 1803-yilda Fransiyadan Gʻarbiy Luiziana „sotib olindi“, 1819-yilda Ispaniya Floridaning bahridan oʻtdi, 1836-yilda Meksikadan Texas tortib olindi. 19-asr mobaynida hozirgi Kaliforniya, Arizona, Nyu-Meksiko va Nevada shtatlarining hududlari, Kolorado va Vayoming shtatlarining bir qismi qoʻshib olindi. 19-asr oʻrtalarida AQShda „ikki partiyali tizim“ tarkib topdi. Endi hokimiyatni Demokratlar partiyasi bilan Respublikachilar partiyasi galma-gal boshqaradigan boʻldi. Shimoliy burjuaziyasi bilan janub plantatorlari oʻrtasidagi ziddiyat AQShda 1861-65-yillar fuqarolar urushiga olib keldi, unda prezident Abraham Lincoln boshchiligidagi shimoliy shtatlar gʻalaba qozondi. Urush davomida yer ulushlari haqida (1862), quldorlikni bekor qilish toʻgʻrisida (1865) qonunlar qabul qilindi. Fuqarolar urushidan soʻng mamlakat iqtisodiyoti jadal rivojlana boshladi. 1867-yilda AQSh chor Rossiyasidan Alyaska va Aleut orollarini sotib oldi; 19-asr oxirida Filippin, Gavayi, Puerto-Riko va boshqalarni, 1903-yilda Panama kanali zonasini qoʻlga kiritdi. Ikki asr boʻsagʻasida AQShga koʻchib kelishning yangi toʻlqini boshlandi. Muhojirlarning aksariyati janubi-sharqiy Yevropadan edi. Birinchi jahon urushi davri (1914- 18)da AQSh avvaliga betaraflik mavqeida turdi, 1917-yil aprelda Antanta tomonida turib harakat qildi. Urushdan keyin AQSh iqtisodiy yuksalish davriga kirdi. Ammo tez orada iqtisodiy inqiroz (1929-33) boshlanib, ishsizlik kuchaydi (1933-yilda 17 million ishsiz bor edi), korxonalar sindi, ishlab chiqarish keskin pasaydi. Inqiroz sharoitida Franklin D. Roosevelt (1933-45-yillarda AQSh prezidenti) boshchiligidagi Demokratik partiya maʼmuriyati hokimiyat tepasiga keldi. Uning tashabbusi bilan bir qancha ijtimoiy-iqtisodiy tadbirlar amalga oshirildi, „yangi yoʻl“ deb atalgan bu yoʻl AQShni inqirozdan olib chiqish maqsadini koʻzlar edi. 1941-yilda Yaponiya Amerikaning Pearl Harbor harbiy-dengiz bazasiga hujum qilganidan keyin AQSh Ikkinchi jahon urushiga qoʻshildi va Adolf Hitlerga qarshi koalitsiya tomoniga oʻtdi. Amerika qurolli kuchlari asosan Tinch okeanda Yaponiyaga qarshi jangovar harakatlarda qatnashdi. 1943-yilda Italiyaga qoʻshin tushirdi. AQSh ittifoqchilarning xalqaro anjumanlarida (1943-yil Texron, 1945-yil Qrim, 1945-yil Potsdam konferensiyalarida) qatnashdi. Nihoyat, 1944-yil 6-iyunda AQSh bilan Buyuk Britaniya ikkinchi frontni ochdi. 1945-yil avgustda Harry S. Truman (1945-53-yillarda AQSh prezidenti) buyrugʻi bilan Yaponiyaning Xirosima va Nagasaki] shaharlariga atom bombalari tashlandi; oʻn minglab tinch aholining qirilishiga sabab boʻldi. 1950-53-yillarda AQSh Koreya urushida qatnashdi, 1956-75-yillarda Vyetnamda urush olib bordi. 1945-yildan AQSh — BMT, shuningdek Amerika davlatlari tashkiloti, NATO aʼzosi. AQSh maʼmuriy jihatdan 50 shtatga va 1 federal okrugga bolinadi.
Aydaho
Ayova
Alabama
Alyaska
Arizona
Arkanzas
Vayoming
Vashington
Vermont
Virginiya
Viskonsin
Gavayi
Delaver
Jorjiya
Gʻarbiy Virjiniya
Illinoys
Indiana
Kaliforniya
Kanzas
Kentukki
Kolorado
Konnektikut
Luiziana
Massachusets
Minnesota
Missisipi
Missuri
Michigan
Montana
Meyn
Merilend
Nebraska
Nevada
Nyu-Xempshir
Nyu-Jersi\Nyu-York
\Nyu-Meksiko
Ogayo
Oklahoma
Oregon
Pensilvaniya
Rod-Aylend
Shimoliy Dakota
Shimoliy Karolina
Tennessi
Texas
Florida
Janubiy Dakota
Janubiy Karolina
Yuta
1933-yil 16-iyunda kuchga kirgan sanoatni qayta tiklash haqidagi qonun „Yangi yoʻnalish“ doirasidagi yana bir muhim tadbir boʻldi. Bu qonun sanoatning davlat tomonidan joriy qildi. Birinchi jahon urushi natijasida AQSh Dunyodagi etakchi davlatga aylanadi. Amerika kompaniyalari evropa mamlakatlariga ulkan miqdorda va yuqori narxlarda harbiy jihozlar, qurol -yaroq va oziq ovqat etkazib berdi. Koʻplab evropa mamlakatlari AQShdan urush olib borish uchun kredid oldilar va urushdan soʻng AQSh oldida qarzdor boʻlib qoldilar amerika kompaniyalari urush davrida jami 35 mlrd. dollar foyda koʻrishdi. 1933-yil 12-mayda fermerlarga yordam haqidagi qonun qabul qilindi. Ularning mahsulotlariga boʻlgan narxlarni oshirish zarur edi. Fermerlarga ekinzorlar maydonini va chorva turini qisqartirish haqida davlat bilan kontrakt tuzish taklif etildi. Buning uchun ularga mukofotlar berildi. Fermerlarning qarzlari davlat hisobiga qabul qilindi va nomaʼlum muddatga toʻxtatib qoʻyildi. Davlat yuzminglab fermerlarga kredit berdi. Norentabel fermalar tugatildi. „Yangi yoʻnalish“ AQShdagi ijtimoiy munosabatlarni liberallashtirish uchun ijtimoiy qonnunchilik sohasida muhim siljishni amalga oshirildi. 1935-yili AQSh Kongressi "Vagner qonuni " ni qabul qildi.Mazkur qonun boʻyicha ishchilar jamoaviy shartnomalar tuzish huquqiga va ish tashlash huquqiga ega boʻlishdi.Kasaba uyushmalari huquqlarining va ish tashlash huquqining tan olinganligi ishchilar sinfining oʻz saflari birligi uchun kurashiga yangi turtki berdi. Kasaba uyushmalari soni koʻpayib ketaboshladi. Tan olingan markaz — Amerika mehnat federatsiyasi bilan birga yangi kasaba uyushma tashkiloti — Ishlab chiqarish kasaba uyushmalari komiteti paydo boʻldi. Bu tashkilot 1938-yilda Ishlab chiqarish kasaba uyushmalari kongressi deb nomlandi. Ruzvelt Prezidentligi davrida ichki siyosatning liberallashtirilganligi tashqi siyosatda ham aks etdi. AQShning tashqi siyosati yanada moslashuvchan va haqqoniyroq boʻlib qoldi. Yangi maʼmuriyatning tashqi siyosatdagi birinchi yirik ishi — 1933-yil noyabrida Sovet Ittifoqi bbilan diplomatic munosabatlar oʻrnatilganligidir. Ikki mamlakat oʻrtasida munosabatlar meʼyorlashganligi ularning iqtisodiy aloqalarini faollashtirildi. 1935 va 1937-yillarda AQSh bilan SSSR oʻrtasida ikki mamlakatning oʻzaro foydali iqtisodiy munosabatlari rivojlanishiga imkon beruvchi savdo bitimlati tuzildi.Ruzvelt 1937-yil 5-oktabr kuni Chikagoda soʻzlagan nutqida agressorlar atrofida karantin oʻrnatishga chaqirdi. U fashistik davlatlarning bosqinchilik harakatlarini ham keskin qoraladi. 1939-yil 26-iyul kuni AQSh Yaponiya bilan savdo shartnomasini bekor qildi. 1939-yil 4-noyabrda Ikkinchi jahon urushi boshlangandan soʻng betaraflik haqidagi qonun qayta koʻrib chiqildi va bu Angliya hamda Fransiyaga AQShdan qurol-yarogʻ sotib olish imkonini berdi.AQSh milliy daromadining 66,3 % sanoatda hosil qilinadi. Sanoat ishlab chiqarishning yarmiga yaqini sanoat korporatsiyalari qoʻlida. Ular orasida: „Ekson“, „Mobil“, „Teksako“, „Shevron“, „Standard oyl of Kaliforniya“, „Standard oyl of Indiana“, „Galf oyl“ neft, „Jeneral motore“, „Ford motor“, „Kraysler“ avtomobil, „IBM“, „Jeneral elektrik“, „ITT“ elektr mashinasozligi, „YU. S. Stil“ poʻlat quyish, „Dyupon de Nemur“ kimyo va boshqa korporatsiyalar bor. Harbiy sanoat korporatsiyalari orasida „Jeneral daynemiks“, „Lokxid“, „Makdonnel Duglas“, „Grumman“, „Xyuz eyrkraft“ yetakchi oʻrinni egallaydi. Avia-raketa-kosmik, energomashinasozlik, elektron, shuningdek neft kimyosi, atom va energetika sanoati gʻoyat tez suratlar bilan taraqqiy etmoqda. Elektr energiyaning 74 % issiqlik elektr stansiyalarida, 12,1 % GESlarda, 14,1 % AESlarda hosil qilinadi. Neft (Meksika qoʻltigʻi sohilidagi Galf, Kaliforniya, Alyaska), tabiiy gaz va oltingugurt (Galf), kumir (Appalachi va Markaziy havzalar), temir ruda (Yuqori koʻl atrofi), fosforit (Florida), uran, rangli metallar, kaliy tuzlari va sh.k. qazib olinadi. Qora metallurgiyaning asosiy markazlari — Chikago, Pittsburg, Detroyt, Klivlend, Buffalo, Baltimor, Filadelfiya. Alyuminiy sanoati Galf atrofida hamda Kolumbiya va Tennessi daryolari havzalarida joylashgan. Sanoatning yetakchi tarmogʻi — mashinasozlik va metallsozlik. Sanoat va energetika asbob-uskunalari, qurilish va qishloq xoʻjaligi mashinalari ishlab chiqarish asosan shimoli-sharqiy shtatlarda, elektrotexnika va aloqa vositalari ishlab chiqarish shimoli-sharq va Kaliforniyada Yoʻlga qoʻyilgan. Avtomobilsozlikning bosh markazi Detroyt shahri Samolyotlar, raketa va kosmik texnika ishlab chiqaruvchi zavodlar asosan Los-Anjeles, San-Diyego, Boston, Nyu-York, Filadelfiya, Baltimor, Buffalo, Dallas, Atlanta va boshqa shaharlarda joylashgan. Kemasozlik (asosan harbiy kemasozlik) AQSh shimoli-sharqiy sohili portlarida rivojlangan. Atom sanoatining asosiy markazlari — Ok-Rij, Padyuka, Portsmut, Eyken, Xanford. Kimyo sanoati ximikatlar, plastmassalar, kimyoviy tola, sintetik kauchuk, loklar, kir yuvish vositalari, boʻyoqlar, maʼdanli oʻgʻitlar va sh.k.ni ishlab chiqaradi. Mazkur tarmoq korxonalari asosan shimoli-sharqiy shtatlarda, Meksika qoʻltigʻi sohilidagi shaharlarda joylashgan. Harbiy sanoat asosan Kaliforniya, Nyu-York, Texas, Konnektikut, Missuri, Massachusets, Virginiya shtatlarida. Yengil sanoat tarmoqlaridan eng salmoklisi toʻqimachilik (koʻproq Shimoliy Karolina, Janubiy Karolina va Jorjiya shtatlarida) va tikuvchilik (Nyu-York va janubiy shtatlar). Charm-poyabzal sanoati yaxshi rivojlangan. Oziq-ovqat sanoati oʻz xom ashyosi bilan yaxshi taʼminlangan. Uning yetakchi tarmoqlari — goʻsht, sut, un, yogʻ, qand-shakar, konserva, alkogolli, alkogolsiz ichimliklar, tamaki. Atlantika okeanining AQSh qirgʻogʻida koʻrfaz va qoʻltiqlar juda koʻp, sohillari asosan pasttekislikdan iborat; eng katta yarim orol — Florida. Mamlakat relyefi uch turga boʻlinadi. Gʻarbdagi Kordilyera togʻ tizmasi AQSh hududining uchdan bir qismini egallaydi. Tinch okean sohili baland togʻlar (Alyaska tizmasida AQSh va butun — 6194 m balandlikdagi Mak-Kinli choʻqqisi joylashgan; bundan tashqari Qirgʻoqboʻyi tizmalari va Kaskadli togʻlar, Syerra-Nevada togʻlari bor). Sharqiy mintaqani Qoyali togʻ tizmalari egallagan. Mazkur ikkala togʻli mintaqa oraligʻida Kolumbiya va Kolorado platolari bor. Katta Havza choʻl yassi togʻliklarini chuqur daralar bir-biridan ajratib turadi. Sharqda uncha baland boʻlmagan Appalachi togʻlari (balandligi 2037 m gacha, Mitchell togʻi) boʻlib, uni torgina Atlantika boʻyi pasttekisligi okeandan ajratib turadi. Kordilyera bilan Appalachi oʻrtasida Markaziy tekisliklar, Buyuk tekisliklar (yoki Preriy platosi) va Meksikaboʻyi tekisliklarini oʻz ichiga olgan ichki tekisliklar joylashgan. Shim.da suv-muz shaklidagi relyefli Lavrentiy tepaligining bir qismi joylashgan. AQSh — foydali qazilma zaxiralari va xilma-xilligi jihatidan dunyoning eng boy mamlakatlaridan biri. Koʻmir, neft, gaz, mis, qoʻrgʻoshin, pyx, uran, temir, titan rudalari, simob, oltin, molibden, volfram, fosforit konlari mavjud. Tosh va kaliy tuzlari, oltingugurt va boshqa minerallar ham bor. AQSh hududining deyarli hammasi moʻ`tadil va subtropik mintakalarda, Alyaska — subarktika, Floridaning janubiy qismi tropik mintaqalarda joylashgan. Mamlakatning shimoli-sharqiy va sharqiy qismlari iqdimiga iliq Golfstrim oqimi, Tinch okean sohili iqlimiga sovuq Kaliforniya oqimi anchagina taʼsir oʻtkazadi. Hudud yuzasining tuzilish xususiyatlariga koʻra shimoliy va janubiy mintaqalar oʻrtasida havoning faol almashinuvi munosabati bilan ob-havo tez-tez oʻzgarib turadi. AQSh ichki mintaqalarining iqlimi — kontinental, Kordilyera ichki hududlarida keskin kontinental. Bismark shahrida (Shimoliy Dakota shtati) yanvarning oʻrtacha harorati −19’, iyulda 21°, Chikago shahrida yanvarda −3,7° va iyulda 32, G. Meksikaboʻyi pasttekisligi va Atlantika boʻyi pasttekisligining janubiy qismida subtropik iqlim. Yangi Orlean shahrida yanvarning oʻrtacha harorati 12°, iyulda 27,4°. Atlantika boʻyi sohilining shimoli-sharqiy qismi va Tinch okean boʻyi sohilining shimoliy qismida — dengiz iqlimi. NyuYorkda yanvarning oʻrtacha harorati −0,8°, iyulda 23". Tinch okean sohilining janubida Oʻrta dengizga oʻxshash iqlim, Kordilyera janubiy qismining ichki tumanlarida juda issiq va qurgʻoqchil. Havoning eng past harorati (-64° gacha) Yukon yassi togʻligi (Alyaska)da, eng yuqori harorati esa (50°) Ajal vodiysi (Kaliforniya)da kuzatilgan.

Oʻrtacha yillik yogʻin Alyaskaning janubi-sharqida va Vashington shtatining gʻarbida — 3000-4000 mm, mamlakatning janubi-sharqida — 1500-2000 mm, ichki tekisliklarda — sharqda 1 500 mmdan gʻarbda 3 000 mm gacha. AQShning koʻp daryolari Atlantika okeani havzasiga quyiladi. Mamlakat hududidan dunyoning eng yirik daryo tizimlaridan biri — Missuri bilan Missisipi daryosi oqib oʻtadi. Appalachidan oqib kelib Atlantika okeaniga quyiladigan daryolar (Gudzon, Potomak va boshqalar) — qisqa, tez va sersuv. Kordilyeraning daryo tarmogʻi siyrakroq. Bu yerdagi Kolumbiya, Kolorado kabi soylar chuqur daralardan oqib oʻtadi. Mamlakat shimolida, Kanada chegarasida Buyuk koʻllar (Yuqori koʻl, Guron, Michigan, Eri, Ontario) bor. Katta Havza togʻida Katta Shoʻr koʻl, Floridada koʻpdan-koʻp sayoz koʻl va qoʻltiqlar, Alyaskada muzliklardan hosil boʻlgan tektonik koʻllar, jumladan, Iliamna koʻli bor. Ichki suvlardan sanoat va kommunal suv taʼminoti, kema qatnovi, sugʻorish va gidroenergiya manbai sifatida barakali foydalaniladi. Tuproq qoplami xilma-xil. Shimoli-sharqda serajriq podzol (kulrang) va qoʻngʻir oʻrmon tuproq, janubi-sharqda qizgʻish va sargʻish tuproq, Ichki tekisliklarda qoramtir preriy, qoratuproq va toʻq sur, Kordilyeraning togʻ oraligʻi platosida quruq dashtlarning kulrang va och sur tuproqlari. Mamlakat shimoli-sharqida aralash va qaragʻay oʻrmonlari, janubida keng bargli, Tinch okean sohili va Kordilyera yon bagʻirlarida igna bargli oʻrmonlar ustun. Markaziy tekisliklarning gʻarbidagi ayrim joylarda oʻtsimon preriy oʻsimlikzorlari, Buyuk tekisliklar, Kordilyera platosi va vodiylarida quruq dashtlarning oʻsimliklari saqlanib qolgan. Kordilyera yassi togʻligining qurgʻoqchil qismini yarim choʻl va choʻllar egallaydi. Muhofazaga olingan yirik tabiat obʼyektlari orasida Iyellouston milliy bogʻi, Yosemit milliy bogʻi, Sekvoyya, Grand-Kanon milliy bogʻlari, Mamont va Karlsbad gʻorlari bor. Amerika Qo'shma Shtatlari ko'plab tabiiy afzalliklarga ega. Bu tog'lar, daryolar, ko'llar va hayvonot dunyosining bir turi. Biroq, minerallar boshqa manbalar qatorida juda katta rol o'ynaydi.AQSh qazilma qoldiqlari orasida eng qudratlisi yoqilg'i-energetika kompleksidir. Mamlakatda aksariyat hududlar ko'mir qazib olinadigan havzani egallaydi. Viloyatlar Appalachi va Rokki tog'lari mintaqasida, shuningdek Markaziy tekisliklar mintaqasida joylashgan. Bu erda linyit va kokslanadigan ko'mir qazib olinadi. Tabiiy gaz va neft zaxiralari juda oz. Amerikada ular Alyaskada, Meksika ko'rfazida va mamlakatning ba'zi ichki mintaqalarida (Kaliforniya, Kanzas, Michigan, Missuri, Illinoys va boshqalarda) qazib olinadi. "Qora oltin" zaxiralari bo'yicha davlat dunyoda ikkinchi o'rinni egallaydi.Temir rudasi Amerika iqtisodiyoti uchun yana bir muhim strategik manba hisoblanadi. Ular Michigan va Minnesota shtatlarida qazib olinadi. Umuman olganda, bu erda yuqori sifatli gematitlar qazib olinadi, bu erda temir miqdori kamida 50% ni tashkil qiladi. Boshqa ma'danli minerallar qatorida mis haqida ham aytib o'tish joiz. Ushbu metalni qazib olish bo'yicha Qo'shma Shtatlar dunyoda ikkinchi o'rinda turadi.Mamlakatda polimetall rudalari juda ko'p. Masalan, qo'rg'oshin-rux rudalari katta hajmlarda qazib olinadi. Ko'plab konlar va uran rudalari mavjud. Apatit va fosforitni ajratib olish katta ahamiyatga ega. Kumush va oltin qazib olish bo'yicha Qo'shma Shtatlar ikkinchi o'rinda turadi. Bundan tashqari, mamlakatda volfram, platina, vera, molibden va boshqa foydali qazilmalar konlari mavjud.Mamlakat markazida boy qora tuproq bor va ularning deyarli barchasi odamlar tomonidan ishlov beriladi. Bu erda barcha turdagi don, texnik ekinlar va sabzavotlar etishtiriladi. Ko'plab erlarni chorvachilik yaylovlari ham egallaydi. Boshqa er resurslari (janubiy va shimoliy) qishloq xo'jaligi uchun unchalik mos emas, lekin ularda turli xil qishloq xo'jaligi texnologiyalari qo'llaniladi, bu sizga yaxshi hosil yig'ish imkonini beradi.AQSh hududining taxminan 33 foizini milliy boylik bo'lgan o'rmonlar egallaydi. Asosan, qarag'ay bilan birga qayin va eman o'sadigan aralashgan o'rmon ekotizimlari mavjud. Mamlakatning janubida iqlimi ko'proq quruq, shuning uchun bu erda magnoliya va kauchuk o'simliklari mavjud. Cho'llar va yarim cho'llar hududida kaktuslar, sukkulentlar va yarim butalar o'sadi.Hayvonot dunyosining xilma-xilligi tabiiy hududlarga bog'liq. AQShda rakunlar va maykilar, qashshoqlar va ferretslar, quyonlar va lemmanlar, bo'ri va tulki, kiyik va ayiqlar, bizon va otlar, kaltakesaklar, ilonlar, hasharotlar va ko'plab qushlar yashaydi. Qo'shma Shtatlarning katta neft zaxiralari erning nisbatan yumshoq sharoitlari tufayli osongina foydalaniladi.Dastlab ushbu resurs ularga quruqlik, havo va dengizda fuqarolik va harbiy transport sanoatini rivojlantirishga imkon berdi.So'nggi o'n yillikda Qo'shma Shtatlar slanetsli tosh burg'ilashni rivojlantirish tufayli o'zini uglevodorodlarning asosiy ishlab chiqaruvchilardan biri sifatida ko'rsatdi.Tabiiy gaz uning asosiy eksport mahsulotidir, undan keyin xom neft va NGL.Dunyodagi eng katta ko'mir zaxirasiga ega mamlakat AQSh bo'lib, umumiy ishlab chiqarish hajmining taxminan 27%, 491000 tonnani tashkil etadi.Ushbu tabiiy resurs elektr energiyasi sohasida, po'lat va tsement ishlab chiqarishda, alyuminiy oksidini tozalashda va qog'oz va to'qimachilik mahsulotlarida qo'llaniladi. Davlat tuzumi

AQSh Kapitoli


Oliy sud binosi
AQSh 50 ta shtat, bitta federal okrug va beshta hududdan tashkil topgan federativ respublikadir.^[6][7][8] Bundan tashqari, jahonning mavjud eng qadimgi federatsiyasi hisoblanadi. 2021-yilda AQSh Demokratiya indeksida 26-oʻrinni egalladi.^[9]
Joe Bid en
46-prezident

Kamala Harris
49-vitse-prezident
20-yanvar 2021-yildan beriAQShning amaldagi konstitutsiyasi 1787-yilda qabul qilingan. Davlat va hukumat boshligʻi, qurolli kuchlar bosh qoʻmondoni — prezident, uning vakolatlari juda katta. Vitse-prezident bilan birga bavosita, ikki bosqichli saylov yoʻli bilan (saylovchilar hayʼati orqali) 4 yil muddatga saylanadi. Qonun chiqaruvchi hokimiyatni senat va vakillar palatasidan iborat ikki palatali kongress amalga oshiradi. Senatda 100 senator bor (ular 6 yil muddatga, har shtatdan 2 tadan saylanadi va 1/3 qismi har 2 yilda yangilab turiladi). Vakillar palatasiga 435 deputat 2 yilga saylanadi. Ijrochi hokimiyat organi — AQSh hukumati prezident tomonidan senatning roziligi bilan tayinlanadi; 13 vazirdan iborat boʻladi. Hukumat kongress oldida masʼul emas. Har bir shtatning oʻz konstitutsiyasi bor. Shtatdagi qonun chiqaruvchi hokimiyatni qonun chiqaruvchi majlis, ijrochi hokimiyatni esa gubernator amalga oshiradi. AQSh davlatining konstitutsiyaviy tizimiga uch siyosiy-huquqiy qoida asos qilib olingan, bu qoidalar — hokimiyatning boʻlinishi, federalizm va sudning konstitutsiyaviy nazoratidan iborat. Hokimiyatning boʻlinish qoidasi davlat hokimiyatining uch tarmogʻi — qonun chiqaruvchilik, ijroiya va sud hokimiyatlarining mustaqilligini va ular oʻrtasida vazifalarning chegaralab qoʻyilishini nazarda tutadi. Federal darajadagi uch tarmoq — Kongress, Prezident va Oliy suddir.Respublikachilar partiyasi, 1854-yilda tuzilgan; Demokratik partiya, 1828-yilda tuzilgan; Kommunistik partiya, 1919-yilda tuzilgan; Amerika Mehnat Federatsiyasi — ishlab chiqarish kasaba uyushmalari Kongressi, 1955-yil tashkil etilgan. AQShda salkam 40 mustaqil kasaba uyushmalari ham bor, ularga 4,5 million ishchi va xizmatchi aʼzo boʻlib kirgan.AQShning hozirgi aholisi uch asosiy etnik tarkibiy qismdan: AQSh amerikaliklari, muhojirlar va tub joy aholisidan iborat. AQSh aholisining 82,8 % ni asli kelib chiqishi yevropaliklar, 12,6 % ni afrikaliklar, 3,6 % ni osiyoliklar, 1 % ni hindular, eskimoslar, aleutlar tashkil etadi. Aholining 80 % shaharlarda yashaydi. AQSh amerikaliklari millat sifatida asosan 18-asrning 2-yarmida Yevropaning turli mamlakatlaridan kelgan muhojirlarning aralashib ketishi natijasida tarkib topgan. Afroamerikaliklar („qoralar“ deb ata-luvchi negrlar) AQSh amerikaliklarining irqiy-etnografik guruhi boʻlib, ular 17-19-asrlarda mamlakatga keltirilgan afrikalik qullarning avlodlaridir. Afroamerikaliklar koʻp asrlar davomida ayirmachilik va kamsituvga duchor qilinishiga qaramay, afrikaliklarning oq tanlilar bilan jismoniy aralashuvi sodir boʻldi. Duragaylar afroamerikaliklar umumiy sonining anchagina qismini tashkil etadi. AQShda meksikanlar, italyanlar, nemislar, fransuzlar, shvedlar, norveglar, gollandlar, yaponlar, polyaklar, xitoylar va boshqaxalqlar ham yashaydi. AQShda 5 mingga yaqin oʻzbek istiqomat qiladi. Ular asosan NyuYork, Vashington, Nyu-Jersi shtatlarida, Filadelfiya shahrida hamda mamlakatning boshqa shtat va shaharlarida yashaydi. Ular turli kasb hamda tijorat ishlari bilan shugʻullanadilar. Hozirgi amerikalik oʻzbeklarning ota-bobolari 1917-yilgi oktabr toʻntarishidan keyin bolsheviklar tazyiqidan qochib, avval Afgʻoniston va Xitoyga oʻtib ketganlar. 1950-yillarda esa, Pokiston, Saudiya Arabistoni, Turkiya orqali AQShga borib qolishgan. Ikkinchi jahon urushi davrida turli yoʻllar bilan u yerga borib qolgan oʻzbeklar ham uchraydi. AQSh aholisining zichligi — 1 km² ga 27,2 kishi. Rasmiy tili — ingliz tili. Dindorlar asosan protestantlar va katoliklardir. Yirik shaharlari: Nyu-York, Chikago, Los Anjeles, Filadelfiya, Xyuston, Detroyt, San Fransisko, Vashington, Boston, Dallas, Klivlend, Baltimor (yana qarang Amerikaliklar).

Yil Aholi ±% y.oʻ.s. 1610 350 — 1620 2 302 +20.73% 1630 4 646 +7.27% 1640 26 634 +19.08% 1650 50 368 +6.58% 1660 75 058 +4.07% 1670 111 935 +4.08% 1680 151 507 +3.07% 1690 210 372 +3.34% 1700 250 888 +1.78% 1710 331 711 +2.83% 1720 466 185 +3.46% 1730 629 445 +3.05% 1740 905 563 +3.70% 1750 1 170 760 +2.60% 1760 1 593 625 +3.13% 1770 2 148 076 +3.03% 1780 2 780 369 +2.61% 1790 3 929 214 +3.52% 1800 5 308 483 +3.05% 1810 7 239 881 +3.15%

Yil Aholi ±% y.oʻ.s. 1820 9 638 453 +2.90% 1830 12 866 020 +2.93% 1840 17 069 453 +2.87% 1850 23 191 876 +3.11% 1860 31 443 321 +3.09% 1870 38 558 371 +2.06% 1880 50 189 209 +2.67% 1890 62 979 766 +2.30% 1900 76 212 168 +1.93% 1910 92 228 496 +1.93% 1920 106 021 537 +1.40% 1930 123 202 624 +1.51% 1940 132 164 569 +0.70% 1950 151 325 798 +1.36% 1960 179 323 175 +1.71% 1970 203 211 926 +1.26% 1980 226 545 805 +1.09% 1990 248 709 873 +0.94% 2000 281 421 906 +1.24% 2010 308 745 538 +0.93% 2020 331 449 281 +0.71%

jihatidan Xitoy va Hindistondan so`ng dunyoda uchinchi o`rinda turadi. Aholi soni ortishida immigratsiya asosiy rol o`ynaydi. XIX asr oxirlariga qadar G`arbiy Yevropa mamlakatlaridan, so`ngra Sharqiy Yevropa, keyingi yillarda Lotin Amerikasi va Osiyo mamlakatlarida immigratsiya kuchaydi . Aholining o`rtacha o`sish suratlari 0.5-0.6 % . Bashoratlarga ko`ra mamlakat aholisi 2025 yilda mamlakat aholisi 355.7 mln . kishini va 2050 yilda 438.2 mln kishiga ortishi mumkin . Yillik tug`ilish kayfisenti 14/1000 , o`lim kayfisenti 8/1000 (2008 y) , o`rtacha umr k`orish darajasi erkaklarda 75 va ayollarda 81 yosh . Mamlakat aholisining 151.5 mln. Qismi mehnatga yaroqlidir .Aholining 75 % i kelib chiqishi yevropaliklardan iborat bo`lib (Buyuk Britaniya , Fransiya , Irlandiya, Italiya , Polsha , Ukraina, Belarus, Rossiya va boshq. ) , bir nechta asosiy etnik guruhlardan iborat. Kelib chiqishi nemislardan iborat bo`lgan Amerikaliklar eng ko`p sonli bo`lib AQSH aholisining 20-25 % (60 mln . Kishi ) tashkil qilsa ikkinchi o`rinda turadi. Aholisi AQSHning hoz. aholisi uch asosiy etnik tarkibi qismdan:AQSH amerikaliklari , Muhojirlar va tub joy aholisidan iborat . AQSH aholisining 82.8 %ini asli kelib chiqishi yevropaliklar , 12.6 % ni afrikaliklar ,3.6 5ni osiyoliklar , 1 % indeyslar , eskimoslar , aleutlar tashkil etadi . Aholining 80 % shaharlarda yashaydi . AQSH amerikaliklar millat sifatida asosan 18- a. ning 2- yarmida Yevropaning turli mamlakatlarida kelgan muxojirlarning aralashib ketishi natijasida tarkib topgan . Afroamerikaliklar (‚qoralar ‛ deb ataluvchi negirlar ) AQSh amerikaliklarning irqiy - etnografic guruhi bo`lib ular 17-19-a. larda mamlakatga keltirilgan afrikalik qullarning avlodlaridir . Afroamerikaliklar asrlar davomida ayirmachilik va kamsituvga duchor qilinishiga qaramay, afrikaliklarning oq tanlilar bilan jismoniy aralashivu sodir bo`lgan duragaylar afroamerikaliklar umumiy sonining anchagina qismini tashkil etadi. AQShda meksikanlar ,italyanlar, nemislar, fransuzlar, shvedlar, norveglar, gollandlar, yaponlar , polyaklar, xitoylar va boshqa xalqlar ham yashaydi . AQSHda 5 ming yaqin o`zbek istiqomat qiladi. Ular asosan Nyu-York, Vashigton, NyuJersi shitatlarida Filadelfiya sh.da hamda mamlakatning boshqa shtat va shaharlarida yashaydi . Ular turli kasb hamda tijorat ishlari bilan shug`ullanadilar . Hozirda amerikaliklar o`zbeklarning ota-bolalari 1917 yilgi oktabr to`ntarilishidan keyin bolsheviklar tazyiqidan qochib, avval Avg`oniston va Xitoyga o`tib ketganlar . 1950 yiillarda esa , Pokiston ,Saudiya Arabiston ,Turkiya orqali ,AQShga borib qolishgan. 2- jahon urishi davrida turli yo`llar bilan u yerga borib qolgan o`zbeklar ham uchraydi . AQSh aholisining zichligi - 1 km . kv ga 27.2 kishi Rasiy tili - ingliz tili . Dindorlar asosan protestaktlar va katoliklardir . Yirik shaharlari: Nyu- York, s Chikago, Los-Anjelis, Fladelfiya, Xyuston , Dedroyt , San-Fransisko , Vashington ,Boston, Dallas, Klivlend , Baltimor ( yana q. amerikaliklar).

II bob. 2.1 . AQShning shimoli-sharqiy qismiShimoli-Sharqiy hududi jihatidan eng kichik makroregiondir, lekin uning mamlakat hayotidagi roli nihoyatda muhim bo'lgan va shunday bo'lib qoladi.1620 yilda Mayflower kemasi Angliyadan birinchi ingliz ko'chmanchilari bilan ko'rfaz qirg'og'iga etib keldi. Shunday qilib, Amerika Qo'shma Shtatlarining beshigi deb atash mumkin bo'lgan Yangi Angliya paydo bo'ldi; tubjoy amerikaliklarni anglatuvchi "Yanki" so'zi birinchi navbatda uning mahalliy aholisiga tegishli. Uzoq vaqt davomida Shimoliy-Sharq boshqa hududlarga qaraganda tezroq rivojlangan. Bunga EGP ning afzalliklari, ko'mirga boyligi, mustamlakachilik xususiyatlari yordam berdi. Aynan shimoli-sharqda Qo'shma Shtatlarning sanoat kamari tug'ilib, bu hududni "millat ustaxonasi" ga aylantirdi. Va XX asrning ikkinchi yarmida bo'lsa ham. uning aksariyat ko'rsatkichlar bo'yicha ulushi pasayib bormoqda, u mamlakatning juda muhim iqtisodiy rayoni bo'lib qolmoqda. Uning iqtisodiyoti va aholi punktining geografik sxemasi birinchi navbatda sizga ma'lum bo'lgan Shimoliy-Sharqiy megapolisni belgilaydi. Bu hudud mamlakatning asosiy iqtisodiy poytaxti - Nyu-York va uning siyosiy poytaxti - Vashington hisoblanadi. Nyu-York AQShning eng yirik moliyaviy, sanoat, transport, savdo va madaniy markazidir. Bu mamlakat yalpi ichki mahsulotining 1/10 dan ortig'ini beradi. AQShning asosiy moliyaviy markazi sifatida Nyu-Yorkning ahamiyati ayniqsa katta. Unda eng yirik banklar va sug'urta kompaniyalari boshqaruvlari joylashgan edi. Nyu-York fond va tovar birjalari nafaqat AQSHda, balki jahonda ham moliyaviy va bank operatsiyalarining eng yirik markazlari hisoblanadi.Nyu-York sanoatida uchta sanoat guruhi mavjud. Birinchidan, bu shaharning port funktsiyasi va dengiz orqali olingan xom ashyo - neft, rangli metallarni qayta ishlash bilan bog'liq og'ir sanoat tarmoqlari. Ikkinchidan, bular ishchi kuchi va iste'molchiga e'tibor qaratgan holda paydo bo'lgan tarmoqlar - mashinasozlik, kiyim-kechak, oziq-ovqat. Uchinchidan, bu matbaa sanoati bo'lib, u ham unga "yangiliklar poytaxti" ning dunyo miqyosidagi shon-shuhratini yaratdi. Nyu-York madaniyat va tomosha olamida "qonun chiqaruvchi" rol o'ynaydi. 

Guruch. 2. Nyu-York ( Manba )Nyu-York milliy tarkibning eng xilma-xilligi bilan ajralib turadi, unda 177 millat vakillari yashaydi; uning aholisining kamida 2/5 qismi nisbatan yaqinda kelgan muhojirlar va ularning farzandlaridir. Shahar nafaqat ingliz tilida, balki boshqa ko'plab tillarda ham so'zlashadi (rus, xitoy, italyan, irland va boshqa tillarda keng tarqalgan). Shahardagi gazetalar 40 dan ortiq tilda nashr etiladi.

Guruch. 3. Nyu-Yorkdagi Italiya kvartal ( Manba )
Vashington AQShning poytaxti. Vashington Qo'shma Shtatlardagi boshqa shaharlarga qaraganda ko'proq Evropa shaharlariga o'xshaydi. Bu Qo'shma Shtatlardagi osmono'par binolari yo'q yagona yirik shahar, chunki bu yerda mamlakat Kongressi joylashgan Kapitoliydan balandroq binolarni qurish taqiqlangan. Vashingtonda sanoat korxonalari kam, lekin u yirik ilmiy va madaniy markaz hisoblanadi.Appalachi havzasi negizida sanoat kamarining ustunlaridan biri shakllangan. Mintaqaning ko'mir va metallurgiya bazasining asosiy markazi - Ogayo daryosi bo'yida joylashgan Pitsburg AQShning metallurgiya poytaxti unvonini oldi. Ammo uzoq vaqt davomida bu eski sanoat hududi tanazzulga yuz tutdi va depressiv bo'lganlar toifasiga kiradi. Uning deyarli barcha metallurgiya zavodlari allaqachon yopilgan, boshqa sanoat va xizmatlar rivojlanmoqda. 

Guruch. 4. Vashingtondagi Oq uy ( Manba )
AQShning o'rta g'arbiy qismiOʻrta Gʻarb. Bu hududda yirik sanoat va qishloq xoʻjaligi rivojlangan. O'rta G'arb 19-asrda allaqachon o'rnashgan va rivojlangan. Nyu-York va Boston sanoat zonasi hududi asta-sekin g'arbga ko'chib, Lakelandni qamrab oldi. Bu yerda boy yoqilgʻi va xomashyo resurslari (birinchi navbatda metallar, jumladan, temir rudalari) va EGP afzalliklari asosida Chikago, Detroyt, Klivlend kabi yirik sanoat markazlari shakllandi. XX asrning ikkinchi yarmida. Ko'l bo'yida megapolis shakllandi. Uning boyligi ham favqulodda qulay tuproq va agroiqlim sharoitlaridan iborat. AQSh hududining atigi 1/5 qismini egallab, qishloq xo'jaligi mahsulotlarining 1/2 qismini beradi. Ushbu so'l tuman ichida yirik fermer xo'jaliklari bilan ajralib turadigan sut belbog'i mavjud. Bu yerdan sut, sariyog ', pishloq butun mamlakat bo'ylab aylanib yuradi. Uning ichida makkajo'xori kamar joyi.bo'lib, u erda fermerlar go'shtli qoramol va cho'chqa boqadi.Bu yerda, shuningdek, dashtlarning tabiiy landshaftlarini azaldan siqib chiqargan bahorgi bug'doy kamari ham bor. Janubda esa - kuzgi bug'doy kamari.Chikagoni haqli ravishda O'rta G'arbning poytaxti deb atash mumkin. Bu shahar uzoq vaqtdan beri Amerika sanoatining qudrati va dinamizmining o'ziga xos ramzi, don va chorvachilikning asosiy bozori bo'lib kelgan. Bu, shuningdek, eng yirik moliyaviy, savdo va madaniy markaz va Qo'shma Shtatlardagi eng yirik transport markazidir. 

Guruch. 5. Chikago
G'arbiy AQShG'arb rivojlanish vaqti bo'yicha Qo'shma Shtatlardagi eng yosh va hududi bo'yicha eng katta makro tumandir. Shuning uchun, ehtimol, uning chegaralaridagi kontrast ayniqsa aniq bo'ladi. Bu erda mamlakatdagi eng baland tog'lar, eng chuqur kanyonlar, eng katta cho'llar va eng unumdor vodiylar mavjud. Mana Angliya-Amerika, Ispaniya-Amerika, Osiyo-Amerika va Hindiston madaniyatlarining eng ajoyib aralashmasi, ulkan shaharlar va deyarli jonsiz joylarning eng ajoyib kombinatsiyasi. Bu erda va, ehtimol, odamlarning turmush darajasidagi eng katta qarama-qarshiliklar.Uzoq vaqt davomida G'arb qazib oluvchi sanoat va yaylovlarga ixtisoslashgan. Uning jadal rivojlanishi ikkinchi jahon urushidan keyingina boshlandi va o‘shandan beri iqtisodiy o‘sish bo‘yicha u boshqa makromintaqalarni ortda qoldirdi.Bu hududda Buyuk tekisliklar yaylovlarini egallagan Uzoq (mamlakatning sharqiy qismiga nisbatan) G'arbiyni ajratib ko'rsatish odat tusiga kirgan - keng yaylovlar, qoramollar va qo'ylar, chorvadorlar, kovboylar va hayvonlar o'lkasi. ularning an'anaviy musobaqalari - rodeo. Bundan tashqari, bu G'arbiy Tog' - Qoyali tog'lar va cho'llar o'lkasi, ko'plab mis, molibden, uran, oltin konlari va ko'mir konlari, sug'oriladigan dehqonchilik erlari, milliy bog'lar, tog'-chang'i kurortlari va yil bo'yi turizm. Bu, nihoyat, Tinch okeanining G'arbiy qismi, uning ichida turli qismlar mavjud, ammo Kaliforniyaning "oltin shtati" alohida ajralib turadi.Kaliforniya ushbu so'l tumanda alohida muhim shtat hisoblanadi. Darhaqiqat, hududi bo'yicha bu shtat taxminan Yaponiyaga teng va aholi soni bo'yicha Kanadadan oshib ketadi. Kaliforniya AQShning asosiy ilmiy va harbiy-sanoat arsenali hisoblanadi. Kaliforniya, shuningdek, mamlakatning asosiy qishloq xo'jaligi shtatidir - birinchi navbatda, 700 km ga cho'zilgan 700 km mevali bog' bo'lgan Markaziy vodiy tufayli. Kaliforniyada avtomobillar soni mamlakatning boshqa 49 shtatlariga qaraganda atigi ikki baravar kam. Kaliforniya YaHM 2 trillion dollarni tashkil etadi! Bir kishi boshiga yalpi ichki mahsulot - 37 ming dollar.Kaliforniyaning yuzi asosan uning eng katta shahri - Los-Anjeles tomonidan belgilanadi . Los-Anjeles maydoni bo'yicha dunyodagi eng yirik shaharlardan biri bo'lib, u okean sohillari bo'ylab 100-120 km ga cho'zilgan va uning ko'chalari-magistrallarida uylar soni 12 va hatto 16 ming kvadrat metrga etadi.Kaliforniyaning ikkinchi eng muhim markazi San-Fransisko bo'lib, u Qo'shma Shtatlardagi eng go'zal shahar deb hisoblanadi va Los-Anjeles yuksalishidan oldin u Kaliforniya va butun G'arbning iqtisodiy va madaniy poytaxti bo'lgan. San-Frantsiskodan unchalik uzoq bo'lmagan joyda mashhur Silikon vodiysi joylashgan.G'arb shuningdek, Qo'shma Shtatlardagi yangi rivojlanish uchun asosiy resurs hududi bo'lgan Alyaskani va ananas va turizm orollari Gavayini ham o'z ichiga oladi. 

Guruch. 6. Gavayi orollarining tabiati ( Manba )
AQSh janubiJanub uzoq vaqt davomida Shimoli-Sharqiy va O'rta G'arbga qaraganda ancha sekin rivojlandi, bu birinchi navbatda quldorlik plantatsiyalari iqtisodiyotining ustunligi bilan bog'liq. Bir yarim asrdan buyon bu yerda paxta faol yetishtirilmoqda. Keyinchalik, janub rivojlangan makromintaqalarning agrar va xomashyo qo'shimchasi bo'lib xizmat qildi. Bu qashshoqlik, qoloqlik, irqchilikning ekstremal ko'rinishlari g'oyasi bilan bog'liq edi.Biroq, janubning bu an'anaviy qiyofasi so'nggi o'n yilliklarda sezilarli darajada yo'qoldi. Viloyat neft, tabiiy gaz, ko‘mir, fosfat tog‘ jinslarini qazib olish, elektr stansiyalari, neft-kimyo zavodlari ishlab chiqarish bo‘yicha respublikada birinchi o‘rinni egalladi. Hozir gazlama va tamaki mahsulotlari ishlab chiqarishning 9/10 qismi shu yerda jamlangan.Paxta belbogʻi hajmi ancha qisqardi, ammo qishloq xoʻjaligi koʻp tarmoqli va intensiv boʻldi. Farovonlik nuqtai nazaridan janub hali ham boshqa so'l tumanlardan past, birinchi navbatda, bu eng "negro" shtatlarga - Missisipi va Alabamaga tegishli. Janub ko'p qirrali. Olim-geograflar unda bir qancha qismlarni ajratib ko'rsatilgan.
Xulosa: Aqsh iqtisodi XIX asr 2- yarmida sanoat inqilobi yuzaga keldi.Amerika yevropaning texnik va ilmiy yutuqlari kapital texnika eng muhimi malakali ishchi kuchi omili Aqsh sanoatiga ijobiy tasir etti. Aqshda 1790-yil 1- ipyegiruv fabrikasi ochildi,1814-yilda yogiruv va tuquv jarayonlari birinchi marta bir tegirmonga birlashtirildi. Sanoaqt inqilobi asosan XX asrning 40- yillarida bir necha 10 yillar davom etti. 2- jahon urushidan keyin Aqsh iqtisodiyoti dunyoda 1 uringa chiqib oldi. Aqshning iqtisodiy rayonlari ketma-ketlik bn rivojlanib bordi. Qo`shma shtatlar duyodagi eng yirik sanoat ishlab chiqaruvchi. Mamlakat ko`plab sohalarda Yetakchirol uynaydi aviatsiya va raketa kosmik sanoatning 75% elektron sanoatning 65% bg`alla xosilini taxminan 30% beradi. Amerika qo`shma shtatlarining iqtisodiy xususiystlsri davlat mehnat unumdorligi yuqori texnologiyalar sohasida yetakchi o`rin tutadi. AQSHning aholisi quyidagi guruhlarga bo`linadi:Oq tanlilar 79%Afroamerkanlar 12%Osiyolik-mongoloidlar 4.4 %Lotin amerikasidan kelgan muhojirlar Ispan tilida so`zlashuvchilar soni umumiy aholining 16 % tashkil qiladi
Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
1. Алисов Б, Хореев А. Экономическая география. Ростов Просвешение, 2001.
2. Ўзбекистон республикаси иқтисодиёти. Т. «Ўзбекистон» 1998 й.
3. С. Ғуломов. Ижтимоий йўналтирилган бозор иқтисодиёти. Т. Мехнат. 1997.
4. Ахмедов Э.А. Ўзбекистон шахарлари. Тошкент, «Ўзбекистон» 1991
5. Ўзбекистон Республикаси Энциклопедияси. Т. Ўқитувчи 1997 й.
6. Г. Асанов, М.Набихонов, И.Сафаров. Ўзбекистон иқтисодий ва ижтимоий географияси. Т.: «Ўқитувчи», 1994 й.
7. Бахритдинов Б.А. ва бошқалар. Жаҳон ижтимоий-иқтисодий географияси. Т.: 2008.
8. Солиев А., Махамадалиев Р. «Иқтисодий география асослари». Тошкент, Университет, 1996.
9. Солиев А., Сафаров И. «Иқтисодий ва сиёсий география асослари». Тошкент, Университет, 2003.
10. Пардаев Ғ.Р., Хунаров А. Иқтисодий ва ижтимоий география. Ангрен-2004 й
11. Солиев А. Иқтисодий география. Тошкент-2013
12. Абирқулов Қ. Иқтисодий география. –Т., «Ўзбекистон» 2004.
13. Алаев Э.Б. Социално-экономическая география. Понятийно терминологический словарь. - М., Мысл, 1980.
14. Асанов Г.Р. Социал-иқтисодий география: термин ва тушунчалар изоҳли луғати. –Тошкент, 1990.
15. Баранский Н.Н. Научние принсипи географии. Избр. труди. –М., 1980.
16. Природние ресурси зарубежной Европи и Азии. М., Мисл, 1976.
17. Степанов В.Н. Природа мирового океана. М., Просвешение, 1982
18. Энциклопедический словар географических терминов . М., Мисл, 1968.
19. География, политика и культура (современ. проблемы географии). Л.,1990.
20. Жахон мамлакатлари иқтисодий-ижтимоий географияси фанидан 9-синф учун атлас.
21. Солиев А., Махамадалиев Р. «Иқтисодий география асослари». Тошкент, Университет, 1996.
22. Солиев А., Сафаров И. «Иқтисодий ва сиёсий география асослари». Тошкент, Университет, 2003.
Elеktrоn tа’lim rеsurslаri
1. www.ziyonet.uz
2. www.nuu.uz
3. www.connect.uz
4. www.gov.uz