Bmi mavzulari banki va uni bajarish bo`yicha uslubiy tavsiyalar

1
 
Ҳ
амро Ш. 
Қ
ора кун. 
Қ
исса // Ёшлик. – 1995. - 5-сон. 

---

kitobxonlar e’tiboriga tushdi, ayni chog’da asarning kamchiliklari haqida ham 
fikrlar bildirildi. Masalan, qissada syujet qurilishi aytarlicha muvaffaqiyatli 
chiqmagan. Aniqrog’i, qahraton qishdagi ocharchilik voqeasi asosiy voqea bilan 
yetarlicha bog’lanmagan. Natijada bu qusur asarning ravon o’qilishiga Halaqit 
beradi. Qolaversa, qissa bu o’rinda ham «Yolg’izlikning yuz yili»ni yodga soladi. 
Shuningdek, asarning ba’zi o’rinlarida ramzlar yetarlicha badiiy sayqal topmagan. 
Bugunning qissalari rang-barang uslubiy izlanishlar natijasida epik ko’lam 
miqyoslarini kengaytirib, o’zbek nasri taraqqiyotini ta’minlamoqda. Mustaqillik 
davrida yaratilgan qissalar ijtimoiy voqyelikni tasdiqlash yoki inkor qilish emas, 
uni bor ziddiyatlari bilan haqqoniy tasvirlash tendensiyasi o’zbek nasrida barqaror 
ijodiy tamoyilga aylanganligini ko’rsatmoqda. Xulosa qilib aytganda, biz tahlil 
qilgan asarlarning janr xususiyatlariga tayanib quyidagilarni ta’kidlash joiz: 
- o’zbek qissanavislari alohida shaxslar olamini, ularning o’ziga xos 
tuyg’ularini, intim olamini tabiiyligicha, bor ziddiyatlari bilan haqqoniy 
tasvirlashga harakat qilmoqdalar. Natijada o’zbek qissachiligida insonni yangi 
jihatlardan anglash tendensiyasi qaror topdi. O’zbek yozuvchilari o’z ruhiyatini 
taftish etib, o’zligini anglashga intilgan qahramonlar hayot hodisalari va odamlarga 
ham o’ziga xos munosabatda bo’lishlari tabiiy hol ekanini diqqat markazida tutgan 
holda ziddiyatli va murakkab insonlar obrazini yaratishga erishdilar; 
- insonni tasvirlash orqali insonni anglashning o’ziga xos falsafasi ham 
yaratiladi. O’zbek qissanavislari janr taraqqiyotining yangi davrida hodisalarga va 
inson shaxsiga yangi jihatlardan yondashish bilan birga real hayot hodisalari 
mantiqiga, xarakterlar mohiyatiga mos miflar va afsona-yu rivoyatlardan 
foydalanib, ularning ma’no-mazmuniga singdirilgan hayotiy falsafasini 
tasvirlanayotgan 
hodisalar 
mohiyatiga uyg’unlashtirish vositasida epik 
tafakkurning 
serma’no 
serohangligini, 
mazmunning 
ko’lamdorligini 
ta’minlaganlar. Natijada badiiy fikr harakati uchun keng makon yaratilgan, janr 
imkoniyatlari yanada kengaygan; 
- yozuvchilar ayrim so’zlar yoki so’z birikmalarining ko’pma’nolilik yo 
ko’pohanglilik xususiyatidan (“Momoqo’shiq” va “Urush odamlari” so’z 
birikmalarining o’zi uch xil ma’noda qo’llangan) mahorat bilan foydalanib, asar 
qahramonlari dunyosining, ruhiyatining yashirin nuqtalariga yetib bora olganlar va 
inson dunyosidagi fojialarni butun dahshati bilan ichdan yoritishga erishganlar; 
- qissa epik tur janrlari orasida hikoyaga qaraganda mazmunining 
ko’lamdorligi bilan ajralib turadi. O’zbek qissalarida o’zbekning o’ziga xos 
tabiatini, ko’nglidagi sezimlar va mayllarni tabiiyligicha tasvirlashga intilish 
kuchayganligini Sh.Bo’tayevning “Kunbotardagi bog’”, “Bir kunlik mehmon” 
singari qissalari misolida aniq kuzatish mumkin. Tog’liklarning hayot tarzi, urf-
odatlari, orzu-intilishlari bugungi kunda barcha insonlar uchun nihoyatda zarur, 
ammo bilinib-bilinmay uzoqlashilayotgan an’analar, tabiiylik, ajdodlar xotirasi va 
merosi haqida o’ylatadi, ezgulikka qaytishga chorlaydi; 
- “Eski arava”, “Sho’rodan qolgan odamlar” singari qissalar tahlilidan 
shunday xulosaga kelish mumkinki, mustaqil, ozod va erkin hayotni o’zligimizni 
anglash, o’zimizdagi mute tuyg’ularni qo’porish, o’zgalarga qulluq qilib yashash 
tarzidan voz kechish, tom ma’nodagi mustaqil fikrlashga erishish orqaligina zabt 

---

etishimiz mumkin. Zero, o’zligini anglagan, o’z qadr-qimmatini, g’ururini to’la 
himoya qila oladigan xalqnigina o’zga xalqlar hurmat qiladi. O’zbek qissalari bu 
kabi salmoqli badiiy umumlashmalarni harakatlantirib turishi bilan ajralib turadi;