|
2.Boshqarishningiqtisodiyusullari. Boshqaruvningiqtisodiyusullarikishilargaiqtisodiymanfaatlarorqalita’sirko’rsatadi. Iqtisodiyusullarningmohiyatixodimlarvaishlabchiqarishjamoasigaularmanfaatibo’lishinita’minlovchiiqtisodiysharoityaratishdaniboratdir. Boshqaruvusullaritizimidaiqtisodiyusullaryetakchio’rinniegalaydi.
Iqtisodiyusullariqtisodiyta’sirvositalariyig’indisidan (narx, kredit, biznes-reja, foyda, soliqlar, ishxaqi, iqtisodiyrag’batlantirishvaboshqalar), ya’nixo’jalikfaoliyatigata’siretishningharbirjamoamosxo’jalikbo’g’inibilanuzviyaloqadaamalqilishinita’minlovchitadbirlaridaniboratdir.
Bozormexanizminingmuhimvazifalaridanbiribiznesrejavabozorninguzviybog’liqbo’lishigaimkonyaratuvchipulvatovarresurslarito’g’rinisbatinita’minlashdir.
Bozoriqtisodiyotima’muriy-buyruqbozliktizimiganisbatanqarama-qarshitizimbo’lib, bozordanarx, soliq, kreditvositasidatartibgasolishengavvaloijtimoiymaqsaddaamalgaoshiriladi. Bozoriqtisodiyotisharoitidanarxvaishxaqio’zgarishniqat’iytartibgasolmaybarqarorlikkaerishibbo’lmaydi.
Shundayqilib, boshqaruvningiqtisodiyusullarijudakengimkoniyatlargaegabo’lib, ularmohironavao’z vaqtidatashkiliy-farmoyish, ijtimoiy-psixologikvaxuquqiyusullarbilanqo’shibolibborilgantaqdirdayaxshinatijalargaerishishmumkin.
Korxonalar, aksionerjamiyatlari, firmalardamuhimboshqaruvusullaridanbiri - biznes-rejalardir. U iqtisodiyjarayonlarniumummilliymanfaatlarniko’zlab, xo’jalikamaliyotidaobyektiviqtisodiyqonunlardan foydalanishasosida, ongliravishda, birmaqsadgaintilganholdaboshqarishningo’zarouzviybog’liqtizimidaniboratdir.
3.Jamiyatrivojlanishibilanmulkchilikmunosabatlaritakomillashib, engxilma-xilturlarivashakllarinioldi.
Mulkchilikturivashaklibevositabog'liqbo'lib, ijtimoiyhayotninganiqtarixiyshartlaribilanoldindanbelgilabqo'yilgan. Shu bilanbirga, mulkturima'lumbirijtimoiy-iqtisodiytizimningmavjudligibilanbelgilanadi.Ma'lumki, mulkturlariningbundaytasnifi u bilanto'liqmoskelmasa ham, shakllanish deb ataladi. Mulkchilikningharxilshakllarimulkchilikturlarigamoskeladi. Xususiymulkishlabchiqarishvositalarivanatijalarijismoniyshaxslargategishlibo'lganjoydasodirbo'ladi. Kollektiv (guruhli) mulkmehnatvamulkningjamoaviybirligini, ya'nijamoaningharbira'zosiishlabchiqarishvositalarivamahsulotlarningegasibo'lganularningholatiniifodalaydi. Jamoatmulki - buumumiynarsadir, ayrimob'ektlarningbutunjamiyatgategishlibo'lishi. Ushbumulkshakli, qoidatariqasida, davlatmulkishaklida harakat qiladi. Xususiymulkustunbo'lganbozoriqtisodiyotisharoitidadavlatmulkiquyidagilarnatijasidavujudgakelishimumkin.
- milliylashtirish (mulknixususiymulkdandavlatmulkigao'tkazish), qoidatariqasida, sotibolishusulibilanamalgaoshiriladi); - davlatbyudjetimablag'larihisobigayangiob'ektlarniqurish; - davlattomonidanxususiykompaniyalarningnazoratpaketinisotibolish. Mulkchilikningharbirshaklimulkchiliksub'ektlariningxususiyatigaqarabbirnechashakldamavjud
Har birmulkshakliningengsamaraliqo'llanilishiningo'zigaxosyo'nalishlarimavjud. Davlatmulkibozornirag'batlantirishimkoniyatlaricheklangansohalardamuvaffaqiyatliishlaydi. Aksiyadorlikvajamoaviymulkmablag'larnikonsentratsiyalashzarurbo'lganhollardamaqsadgamuvofiqdir. Aktsionerlik - buqimmatliqog'ozlarnichiqarishvasotishyo'libilantashkiletiladiganguruhegaligi. Kollektivvakooperativmulkchilikumumiymulkchilikdir, buomillarvaishlabchiqarishnatijalarinio'zlashtirish, birgalikdaegalikqilish, ulardanfoydalanishvatasarrufetishningkollektivguruhxususiyatininazardatutadi. Bundaymulkningxususiyatishundaki, garchi u aktsiyalargabo'linsa ham, mulkdorlarningjamoaviy (guruhi) umuman yagona va yagona egadir. Ayrima'zolarbadalshaklidao'tkazilgan mol-mulkkaegalikhuquqidanmahrumbo'lishadi. Xususiymulkiqtisodiyfaoliyatuchunzarurmablag'larniyakkatartibdato'plashvato'plashmumkinbo'lganjoylardaqo'llaniladi
4.Xususiylashtirish — budavlatgaqarashlimulkningfuqarolarvayuridikshaxslargaxususiy
mulkshaklidaberilishidir.
Xususiylashtirishyakkaxususiymulkvashumulkkaasoslangankorxonalartashkiletish
yo’libilanyokiguruhiykorporativxususiymulk, ya’nima’lummaqsadniko’zlabo’zaro
birlashganmulksohiblarimulkiasoslangankorxonalartashkiletishyo’libilanamalgaoshiriladi.
Xususiylashtirishmiqyosivauslublari, muddatiturlichabo’lib, ularasosanharbir
mamlakatningo’zigaxosxususiyatlarigabog’liq.
Xususiylashtirishmiqyosiavvalo, u yokibumamlakatdaxususiysektorniqaydarajada
milliylashtirishdarajasigabog’liq. MilliylashtirishuslubidankamfoydalanganAQSh, GFR,
Yaponiyadaxususiylashtirishtendentsiyasianchasustbo’lganholdaBuyukBritaniya, Frantsiya,
ayniqsa, sobiqsotsialistikmamlakatlardabunihoyatdakengmiqyosdaamalgaoshirildi.
Xususiylashtirishninguslublariturli-tuman bo’lib, ularniuchtaguruhgabo’lishmumkin
yokiboshqachaaytganda, xususiylashtirishninguchusulibo’lib, muvofiqravishdaqator
uslublarnio’zichigaoladi.
1. Davlatmulkinibepulbo’libberish:
a) mehnatjamoalarigabepultopshirish;
b) barchajamiyata’zolarigabepulbo’libberish;
v) aholiningayrimsotsialqatlamlarigabepulberish;
g) harbirjamiyata’zosiningdavlatmulkigaqo’shganhissasiga, ya’nimehnatstajiga
qarabbo’libberish;
d) foydakeltirmayotgankorxonaniistisnotariqasidamehnatjamoasigabo’libberish.
2. Davlatmulkinisotishorqalixususiylashtirish:
a) mehnatjamoalarigasotish;
b) barchajamiyata’zolarigasotish;
v) auktsionlarda (kimoshdi) fuqarolargayokiyuridikshaxslargasotish;
g) korxonalarnimehnatjamoalarigaijaragaberishvakeyinchalikbutunlaysotish;
d) xorijdanqarzniuzishevazigachetelfirmalarivafuqarolarigaberish;
e) ayrimsotsialqatlam: tadbirkorlarvamenejerlargasotish;
yo) davlatkorxonalarinixususiyinvestrlashyokimulknito’g’ridan-to’g’risotibolish
yokiaktsiyapaketinisotibolishyo’libilanamalgaoshiriladi;
j) davlatkorxonasinialohidabo’linmalargaajratishyokibo’lishvaqaytaqurishyo’li
bilanqismlargabo’libsotishvahokazolar.
3. Davlatmulkinibepulbo’libberishbilansotishnibirgalikdaqo’shibolibborish. Bu
usulning ham qatoruslublaribo’lib, u yuqoridagiharikkiusulgaxosuslublarningturli
kombinatsiya-laridaniborat.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
