Бизнес вa тaдбиркорлик олий мaктaби

 

---

506 
TIJORAT FAOLIYATINI RIVOJLANTIRISHDA INTERNET 
MARKETINGNING O’RNI 
 
Qarshiyeva N.N. – Toshkent kimyo-texnologiya instituti
Yangiyer filiali o’qituvchisi 
 
Internet marketing (veb-marketing) - bu marketing aralashmasining barcha 
elementlariga ta'sir ko'rsatadigan internetdagi marketing va tijorat faoliyati yig’indisi. 
1-rasm. Onlayn marketingning turlari 
Onlayn marketing quyidagilarni o'z ichiga oladi: 
•
Veb-mastering (Internet-resurslarni yaratish va texnik xizmat ko'rsatish); 
•
Internetga ulanish (SEO, SMO); 
•
qidiruv tizimi marketingi (SEO); 
•
reklama; 
•
kontekstli reklama (SEA, PPC reklama); 
•
elektron pochta marketingi; 
•
sheriklik marketingi; 
•
virusli internet-marketing; 
•
yashirin internet marketing; 
•
interfaol reklama; 
•
ijtimoiy media marketing (SMM); 
•
Fotogalereya (1-rasm)
1
. 
Internet-marketingning asosiy afzalliklari: 
• keng ma'lumot kanali, keng omma uchun ommaviy ravishda murojaat qilish 
imkoniyati; 
1
Что такое цифровой маркетинг? https://actualmarketing.ru/marketing/chto-takoe-czifrovoj-marketing/ 
Veb-
mastering
qidiruv 
tizimi 
marketingi
elektron 
pochta 
marketingi
reklama
internetga 
ulanish

---

507 
• maqsadga yo'naltirish - tinglovchilarning ma'lum bir qismini nishonga olish 
qobiliyati; 
• tinglovchilarning reaktsiyasini aniq va tez tahlil qilish qobiliyati; 
• reaktivlik - aloqani tezkor sozlash imkoniyati (tezkor javob); 
• post-tahlil orqali internet-marketingga sarflangan mablag'lar samaradorligini 
o'lchash; 
• interaktivlik - maqsadli auditoriyani muloqotga jalb qilish qobiliyati; 
• mijozlarning ma'lumotlar bazasini yaratish, yangilash va doimiy ravishda 
to'ldirish. 
Internet marketing kompleksining xususiyatlari: 
• mahsulot - internetda sotiladigan tovarlar. Ko'pincha internet-marketingning 
interaktivligi sizga texnik jihatdan murakkab bo'lgan venchur mahsulotni ilgari surish, 
joylashtirish va sotish imkonini beradi; 
• narx - internetda mahsulot narxi chakana savdoda shunga o'xshash mahsulotning 
narxidan past bo'ladi, chunki tarqatish xarajatlari yo'qligi va onlayn sotuv xarajatlari 
kamaygani sabab bo’ladi; 
• reklama - internetni rivojlantirishga qaratilgan chora-tadbirlar majmui. Internet 
marketing o'z ichiga mahsulotni (xizmatlarni) va axborot platformasini (Internet-
resurs) ilgari surishni o'z ichiga oladi; 
• sotish joyi - Internet-resurs savdo nuqtasi - savdo markasi, mahsulot, kompaniya 
joylashgan joy, foydalanish qulayligiga e'tibor qaratish. 
Internet-marketing elektron tijoratning bir qismidir. Bundan tashqari, onlayn 
marketing deb ham ataladi. Bu internet-integratsiya, axborotni boshqarish, PR, 
mijozlarga xizmat ko'rsatish va sotish kabi qismlarni o'z ichiga olishi mumkin
1
. 
1990 yilgacha internetdan biznes uchun foydalanish AQSh Milliy Ilmiy 
Jamg'armasi tomonidan ta’qiqlangan, ammo keyinchalik yirik kompaniyalar uni 
faoliyatlarda qo’llay boshlashgan. 1992 yilda internet ustidan nazorat shaxsiy qo'llarga 
o'tkazilganidan so'ng, iste'molchilar va internet-provayderlar doirasi sezilarli darajada 
kengaydi, tarmoq butun dunyo bo'ylab millionlab odamlar va kompyuterlarni 
birlashtirdi. 
Xuddi shu yili Charlz Stakning birinchi onlayn kitob do'koni ochiladi. 1994 yilda 
Amazon ochildi, 1995 yil iyul oyida o'z internet-do'konini ishga tushirdi. 1994 yil 
oktyabr oyida Birinchi Virtual Internetda tovarlarni sotish bo'yicha o'z xizmatlarini 
taklif qila boshladi va birinchi elektron to'lov tizimiga aylandi. Bir necha yil o'tgach, 
1996 yilda MasterCard va Visa SET deb nomlangan plastik kartalar yordamida 
Internetda to'lovlarni himoya qilish uchun ochiq yagona standart yaratilishini e'lon 
qildi.
Hozir internet-marketing - bu axborot mahsulotlarini sotishdan boshqa narsa 
emas, endi axborot makoni, dasturiy mahsulotlar, biznes modellari va boshqa ko'plab 
tovarlar va xizmatlar savdosi mavjud. Google, Yahoo va MSN kabi kompaniyalar 
kichik va o'rta biznesga mahalliy reklama xizmatlarini taklif qilish orqali onlayn 
reklama bozorini egallab, segmentlarga ajratdilar. Investitsiyalarning rentabelligi 
yaxshilandi va xarajatlar kamaytirildi. Marketingning bu turi zamonaviy 
1
Digital-маркетинг — что это? https://blog.ringostat.com/ru/digital-marketing-chto-eto/  

---

508 
kapitalizmning asosiga aylandi, u har qanday g'oya, mahsulot yoki xizmatga ega 
bo'lgan har qanday kishiga eng keng auditoriyani qamrab olishga imkon beradi. 
«Internet marketing» atamasidan foydalanish odatda to'g'ridan-to'g'ri pochta, 
radio va televizion reklama roliklarida ishlatiladigan to'g'ridan-to'g'ri javob berish 
marketing strategiyalariga taalluqlidir, faqat bu erda ular Internet-biznes makoniga 
qo'llaniladi. 
Internet-marketing bir nechta biznes modellari bilan bog'liq. Asosiy modellar 
biznesdan biznesga (B2B) va biznesdan iste'molchiga (B2C). B2B o'zlari o'rtasida 
biznes olib boradigan kompaniyalardan iborat, B2C esa oxirgi iste'molchiga to'g'ridan-
to'g'ri sotishni o'z ichiga oladi. Birinchi bo'lib B2C modeli paydo bo'ldi. B2B sxemasi 
murakkabroq bo'lib chiqdi va keyinchalik kuchga kirdi. Kamyob modellarga 
iste'molchi-iste'molchi modeli (C2C) kiradi, bu yerda oddiy Internet foydalanuvchilari 
o'zaro almashadilar va bir-birlariga tovarlar sotadilar. Bunga misol eBay xalqaro 
auktsioni yoki Kazaa fayl almashish tizimini keltirish mumkin. C2B modellari singari 
- mahsulot yoki xizmatni sotuvchi - bu xususiy shaxs, iste'molchi - tijorat tashkiloti. 
Internet marketing an'anaviy marketingdan bir qator afzalliklarga ega: 
• Interaktivlik. Internet-marketingda ular biznes jarayonlarda faol ishtirok 
etadilar. Bunga onlayn so'rovlarda qatnashish, sharhlar orqali kompaniyaning obro'sini 
oshirish va yangi mijozlarni jalb qilish kiradi. Bundan tashqari, mijozlar bir qator 
muhim vazifalarni bajarishi mumkin, masalan buyurtma berish, onlayn maslahatchilar 
bilan bog'lanish; 
• Shaxsiylashtirish. Agar an'anaviy marketing ommaviy iste'molchiga qaratilgan 
bo'lsa, unda Internet-marketing ma'lum darajada iste’molchilarning individual fikrini 
inobatga oladi va o'zi uchun qulay vaqtda hamma bilan o'zaro aloqada bo'ladi. 
Shuningdek, internetda foydalanuvchilar to'g'risidagi shaxsiy ma'lumotlarning 
mavjudligi reklama kompaniyalarida maqsadli nishonlarni olishga imkon beradi; 
• Mavjudligi. Internet-marketing reklama samaradorligini, tashrif buyuruvchilar 
sonini, ularning qiziqishlarini, shuningdek ularni saytga olib kelgan sabablarni aniqroq 
baholash imkonini beradi. Bundan tashqari, onlayn reklama an'anaviy reklamalarga 
qaraganda ancha arzon
1
. 
Internet-marketingning ushbu afzalliklari tufayli uning biznes uchun ahamiyati 
har yili oshib bormoqda. Zamonaviy bozorda ishlaydigan barcha kompaniyalar 
o'zlarining faoliyatlarida Internet-marketingdan foydalanish darajasiga ko'ra uch 
guruhga bo'lishlari mumkin: an'anaviy, aralash va to'liq elektron. Ikkinchi guruhga 
faqat Internetda mavjud bo'lgan kompaniyalar kiradi - bular odatda Internet-do'konlar 
deb ham aytiladi. Ko'pgina kompaniyalarning faoliyati oflayn va onlayn rejimda 
birlashtirilgan, shuning uchun «aralash» ikkinchi guruh eng ko'p sonli hisoblanadi. 
Onlayn biznes bilan shug'ullanuvchi kompaniyalar va iste'molchilar uchun 
xavfsizlik masalalari juda muhimdir. Ko'pgina iste'molchilar Internet orqali xarid 
qilishdan qo'rqishadi, chunki ular shaxsiy ma'lumotlari maxfiy qolishiga amin emaslar. 
Internet-biznes kompaniyalari o'z mijozlari haqidagi maxfiy ma'lumotlarni oshkor 
qilgan holatlar allaqachon bo'lgan. Ulardan ba'zilari o'zlarining veb-saytlarida 
1
. Meyerson, M. (2013) The Basics of Internet Marketing: Everything You Need to Know to Open Your Online Store. 
Moscow: Mann, Ivanov and Ferber Publ., 2013, p. 54 

---

509 
iste'molchilar to'g'risidagi ma'lumotlarning maxfiyligini kafolatlashlarini e'lon qilishdi. 
O'z mijozlari to'g'risidagi ma'lumotlarni sotish bilan, bunday kompaniyalar bir 
vaqtning o'zida nafaqat o'zlarining e'lon qilingan siyosatini, balki bir nechta shtatlar 
qonunlarini ham buzadilar. 
Ba'zi kompaniyalar iste'molchilar to'g'risidagi ma'lumotni sotib olishadi, keyin 
esa bu ma'lumotni pul uchun bazadan olib tashlashni taklif qilishadi. Bu yoki boshqa 
usulda, 
ko'plab 
iste'molchilar 
o'zlarining 
shaxsiy 
ma'lumotlari 
oshkor 
qilinayotganligini bilishmaydi va ushbu ma'lumotni vijdonsiz kompaniyalar o'rtasida 
almashishga to'sqinlik qila olmaydi. 
Xavfsizlik masalasi Internetda biznes yuritish bilan jiddiy shug'ullanadigan 
kompaniyalar uchun asosiy muammolardan biridir. Shifrlash - Internetda uzatiladigan 
ma'lumotlarning xavfsizligi va maxfiyligini ta'minlash uchun ishlatiladigan asosiy 
usullardan biri. 
Yangi raqamli davr brendlarga o'zlarining brendlari bilan qiziqishi mumkin 
bo'lgan yoki oldingi ko'rish manfaatlariga asoslangan mijozlarni tanlab olishga 
yo'naltirdi. Endi korxonalar ijtimoiy mediadan o'zlarining reklama postlarini 
ko'rsatmoqchi bo'lganlarning yoshi, joylashuvi, jinsi va manfaatlarini tanlash uchun 
foydalanishi mumkin. Bundan tashqari, so'nggi qidiruv tarixiga asoslanib, xaridorlarni 
o'xshash brendlar, mahsulotlar va xizmatlarning reklamalarini ko'rishlari uchun ularni 
onlayn kuzatib borish mumkin. Bu kompaniyalarga o'zlariga ma'lum foyda keltirishi 
mumkinligini biladigan va his qiladigan aniq mijozlarni yo'naltirishga imkon beradi
1
.