Birlamchi qoplovchi to'qima epedirma bilan tanishish

Qoplovchi to’qima Qoplovchi to’qimaning vazifasi o’simliklar tanasini eng tashqi tomondan qoplab turib, ularni tabiatning noqulay omillari ta’siridan asrash,
hamda zararli mikroorganizmlarni ularning ichki qismlariga kirishdan saqlaydi. Bundan tashqari qoplovchi to’qimalar gaz almashinuvini ta'minlaydi, qisman o’simlik va atmosfera o’rtasida havo almashnuvini idora qiladi. Qoplovchi to’qimalar kelib chiqishiga ko’ra 3 xil bo’ladi: 1) Birlamchi qoplovchi to’qima- epiderma; 2) Ikkilamchi qoplovchi to’qima-periderma; 3) Uchlamchi qoplovchi to’qima-po’stloq (ritodorm) dan iborat.
Epiderma. Birlamchi qoplag’ich to’qima yupqa parda-epidermisdan iboratdir. Epiderma (yunoncha epi-yuqori, derma-teri ma'nosini bildiradi). Epiderma sellyuloza po’st bilan o’ralgan tirik parenxima hujayralardan hosil bo’ladi. Birlamchi meristemadan hosil bo’lgan epiderma, bir-biriga zich joylashgan hujayralardan tuzilgan. Epidermis hujayralari rangsiz bo’lib, ular ichida tirik protoplazma va yirik markaziy vakuolalar bor. Xloroplastlar epiderma hujayralarida uchramaydi. Bu hujayralarning po’sti esa hamma joyda bir xil qalinlashmaydi, bundan tashqari kutin qavati, mum qatlami yoki mayda tukchalar zich bo’lib joylashgan. Tukchalar oddiy va bezli bo’ladi. Bezli tuklarda efir moylari’ kislotalar va fermentlar mavjud. Bu tukchalar ham himoya vazifasini bajaradi. Epiderma tashqi muhit bilan maxsus og’izchalar yordamida bog’lanadi. Og’izchalar orqali gaz almashinuvi va suv bug’latish kabi muhim hayotiy jarayonlar amalga oshadi. Og’izchalar ikkita loviyasimon hujayralardan va ular o’rtasida joylashgan hujayra oralig’i og’izchadan iborat. Og’izchalar atrofida joylashgan epiderma hujayralari ko’pincha boshqa hujayralardan farq qiladi va ular og’izchaning yordamchi hujayralari deyiladi. Loviyasimon hujayra bilan birga yordamchi hujayralar murakkab og’izcha apparatini hosil qiladi. Og’izchaning ustki va ostki tomonlarida oldingi va keyingi druzlar hamda og’izcha tagida havo bo’shlig’i joylashgan. Og’izchalarning ochilib va yopilib turishi ichki va tashqi omillarga bog’liq. Tashqi omillardan biri o’simlikni suv bilan ta'minlanganlagiga qarab og’izchalarning ochilishi va yopilishi kuzatiladi. Loviyasimon hujayralarning harakati turgor va plazmoliz hodisalariga ham asoslangan.
Epidermis hujayralari orasida ko’pgina yoriqsimon teshiklar ustitsalar bor,
ular o’simliklar tanasidan suv bug’lanishi va ular ichiga gazlar kirishi uchun xizmat
qiladi. Ustitsalarni hosil bo’lishida xloroplast bo’lgan ikkita yirik, dukkaksimon hujayra kattalashadi. Uchlari bilan bir-biriga birikkan va o’rta qismi erkin bo’lgan bu hujayralar qamrovchi hujayralar deb ataladi. Ustitsa yorig’ini kengaytirish va toraytirish xususiyatiga ega. Qamrovchi hujayralarning turgor holati kuchaysa ustitsalar ochiladi, bosim kamaysa u yopilib qoladi.