Биринчи суҳбат

Миссионерликнинг олдини олиш бўйича бугунги кунда олиб борилаётган амалий ишлар ҳақида нима дейиш мумкин?
Энг аввало, мамлакатимиздаги барқарор ижтимоий-иқтисодий вазият, олиб борилаётган кучли ва тизимли ижтимоий муҳофаза сиёсати, миллий ғоя концепциясининг ишлаб чиқилгани ва унга асосланган ҳолда олиб борилаётган мафкуравий тарбия ва маънавий-маърифий тарғибот ишлари, халқимизнинг ўз эътиқодида мустаҳкамлиги миссионерлик ҳаракатлари йўлида жиддий тўсиқ бўлиб хизмат қилаётганини таъкидлаш зарур.
Бизга қўшни бўлган айрим давлатлардан фарқли равишда, жумладан, меҳрибонлик уйлари давлат қарамоғида ва ҳимоясида экани, ёш авлодни жисмонан бақувват ва маънавий баркамол қилиб тарбиялаш йўлида олиб борилаётган тизимли ишлар ҳам бундай ҳаракатларнинг олдини олишга хизмат қилмоқда. Бундай ҳаракатлар Конституциямизнинг 64-моддасида мустаҳкамлаб қўйилган давлат ва жамият етим болаларни ва ота-оналарининг васийлигидан маҳрум бўлган болаларни боқиш, тарбиялаш ва ўқитишни таъминлайди, деган қоидаларнинг ҳаётий-амалий ифодасидир.
Аммо миссионерлар ўз ишларини мамлакатимиздаги вазиятга мослашган ҳолда ташкил қилишга уринаётганликларини ҳам ёддан чиқармаслик лозим. Жумладан, айрим христиан диний ташкилотларида ибодатларни ўзбек ва бошқа маҳаллий тилларда олиб бориш йўлидаги ҳаракатлар батамом тўхтади, деб бўлмайди. Хусусан, пятидесятниклар оқими вакиллари кўпгина огоҳлантириш ва маъмурий чораларга қарамай юртимизда ўзларининг миссионерлик фаолиятини давом эттиришга интилмоқда. Жумладан, якшанба кунлари ўзбек тилида маърузалар, қўшимча “Библия” ўқиш дарслари ташкил қилиш йўлидаги ҳаракатлар, «Ҳосил йиғиш куни» деб аталадиган ва ҳар бир аъзо черковга янги одам олиб келишини рағбатлантиришга қаратилган амалиётнинг мавжудлиги ҳам шундай хулоса чиқариш имконини беради.
Шу билан бирга, махсус диний адабиётларни ноқонуний равишда республикамизда чоп қилиш ёки мамлакатимиз ҳудудига олиб кириш ва тарқатиш йўлидаги уриншлар ҳам, афсуски, тўхтагани йўқ. Мазкур ҳолат ҳам, ушбу йўналишдаги ишлар янада изчил давом эттирилиши зарурлигини кўрсатади.


Миссионерларнинг «Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги Қонунимизни нодемократик деб даъво қилишлари ҳақида нима дейиш мумкин?
Янги таҳрирдаги “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги Қонуннинг 1-моддасиданоқ уни ишлаб чиқишда демократик тамойилларга асослангани қайд этилган. Айни пайтда, ҳар бир холис фикрлайдиган, тафаккури соғлом, дунёқараши ғараз мақсадлардан холи инсон мазкур қонуннинг мазмун-моҳияти “Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси” ҳамда “Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисида халқаро Пакт” каби халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган ҳужжатлари руҳига тўла мос келишини ушбу ҳужжатлар матнини қиёслаб ҳам билиб олиши мумкин.
Шу ўринда яна бир ҳолатга диққатни қаратиш лозим. Ҳозирги кунда республикамизда расман рўйхатдан ўтиб фаолият кўрсатаётган ноисломий диний конфессияларга мансуб жамоалар сонини мамлакатимизнинг 14 ҳудуди (Қорақалпоғистон Республикаси, вилоятлар ва Тошкент шаҳри)га нисбатан олсак, ҳар бир ҳудудга ўртача 12 та ташкилот тўғри келади. Биргина Тошкент шаҳрининг 11 туманида 30 дан ортиқ ноисломий диний ташкилот фаолият кўрсатмоқда. Теран ақл билан бир ўйлаб кўрайлик, бундан ортиқ яна қандай эркинлик бўлиши мумкин? Умумий аҳоли сонининг 3-4 фоизини ташкил қиладиган фуқаролар учун шунча имкониятлар яратиб берган мамлакат ва унинг қонунчилигини нодемократик деб бўлармикин?..
Қайд этилган фикрлар ҳам турли нашрлар ва интернет орқали янги таҳрирдаги “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида»ги қонунимизнинг гўёки, нодемократик характери ҳамда Ўзбекистонда черковлар ноқонуний равишда ёпиб қўйилаётгани ҳақида жар солаётган миссионерларнинг даъволари асоссиз эканини кўрсатади.


Айрим миссионерлик ҳаракатларининг Ўзбекистонда фуқароларнинг халқаро нормаларда қайд этилган эътиқод эркинлиги билан боғлиқ ҳуқуқлари чекланаётгани ҳақидаги фикрлари тўғрисида нима дейиш мумкин?
Ўзбекистон Республикасининг Конституциясида халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган қоидаларининг устунлиги ҳақидаги тамойил мустаҳкамлаб қўйилган. Янги таҳрирдаги “Виждон эркинлиги ва диний ташкилотлар тўғрисида”ги Қонунимизнинг халқаро ҳуқуқнинг умум эътироф этилган тамойиллари билан ҳамоҳанглиги юртимизда умумбашарий қадриятларнинг миллий анъаналар билан маълум нуқтада кесишишини кўрсатади.
Аммо замонавий миссионерлар дунё бўйича демократик қадриятлар, инсон ҳуқуқлари устувор аҳамият касб этиб бораётганидан ҳам ўз мақсадлари йўлида усталик билан фойдаланишга интилмоқдалар. Масалан, миссионерлар кўпинча “Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон декларацияси” ҳамда “Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисида халқаро Пакт”ларда мустаҳкамлаб қўйилган айрим қоидаларни рўкач қиладилар. Бунда ҳар бир инсон виждон эркинлиги ҳуқуқига эгалиги, ушбу ҳуқуқ, жумладан, ўз динини ўзгартириш, тоат-ибодат қилиш, диний расм-русум ва маросимларни адо этиш эркинлигини ўз ичига олиши ҳақидаги қоидаларни келтирган ҳолда ўз фаолиятларининг қонуний эканини асослашга ҳаракат қилишади. Аммо миссионерларнинг бундай даъволари, турли шакллар, даража ва мақомларда айҳаннос солишлари мутлақо асоссиздир.
Тўғри, юқоридаги ҳужжатларда қайд этилган, хусусан, ўз динини ўзгартириш эркинлиги ҳақидаги, қоидалар мавжуд. Бироқ масаланинг моҳиятини тушуниш учун қуйидаги жиҳатга эътибор бериш лозим. Миссионерлар тизимли тарғибот-ташвиқот босимини амалга ошириш, тадрижий психологик тазйиқ ўтказиш орқали кишиларни ўз эътиқодини ўзгартиришга мажбур қиладилар. Уларнинг бундай ҳаракатлари охир-оқибатда инсонлараро ва конфессиялараро душманлик кайфиятининг шаклланишига замин яратади. Уларнинг мақсадларига хизмат қилмагани учун миссионерлар ўз даъволарида масаланинг бу жиҳатига эътибор бермасликка ҳаракат қиладилар. Ваҳоланки, улар бот-бот тилга олишни яхши кўрадиган “Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисида халқаро Пакт”нинг 18-моддаси 2-бандида эътиқодни ўзгартириш мажбурий хатти-ҳаракатлар билан боғлиқ бўлмаслиги, 20-моддаси 2-бандида эса душманлик ва диний ғанимликни келтириб чиқарадиган ҳаракатлар қонун билан тақиқлаб қўйилиши зарурлиги ҳақидаги қоидалар мустаҳкамлаб қўйилган.
Умуман олганда, миссионерларнинг фаолияти қайси давлатда тақиқланса, халқаро ҳужжатлар бузилаётгани, юқорида қайд этилган инсон ҳуқуқлари билан боғлиқ қоидалар поймол этилаётгани ҳақида жар солиши одатга айланиб қолганини қайд этиш лозим.