Биринчи суҳбат

Тўққизинчи суҳбат. Миссионерликнинг олдини олишнинг ҳуқуқий асослари


Мамлакатимизда виждон эркинлигини таъминлашнинг конституциявий асослари ҳақида нима дейиш мумкин?
Виждон эркинлиги – фуқароларнинг ҳар қандай динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қандай динга эътиқод қилмаслик билан боғлиқ конституциявий ҳуқуқидир. У инсон ҳуқуқ ва эркинликларининг ажралмас қисми ҳисобланади. Конституциямизда инсоннинг бундай ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш билан боғлиқ бир қатор қоидалар мустаҳкамлаб қўйилган. Барча фуқароларнинг бир хил ҳуқуқ ва эркинликларга, жумладан, эътиқод эркинлиги ҳуқуқига эгалиги, дини ва эътиқодидан қатъи назар, қонун олдида тенглиги ҳақидаги қоида уларнинг асосини ташкил этади.
Қайд этилган тамойилларнинг мантиқий давоми сифатида Конституциямизнинг 31-моддасида “Ҳамма учун виждон эркинлиги кафолатланади. Ҳар бир инсон хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қайси динга эътиқод қилмаслик ҳуқуқига эга. Диний қарашларни мажбуран сингдиришга йўл қўйилмайди”, - деган қоида мустаҳкамлаб қўйилганини ҳам таъкидлаш зарур.
Ушбу қоида инсоннинг эътиқоди билан боғлиқ ҳуқуқи ва эркинликларини кафолатлаши билан бир қаторда унинг танлови давлат томонидан муҳофаза қилинишини ҳам эътироф этади. Бошқача айтганда, фуқаро динга эътиқод қилишга ёки эътиқод этмасликка ўз муносабатини белгилаётган пайтда ҳамда виждон эркинлиги билан боғлиқ бошқа ҳолларда уни у ёки бу тарзда мажбур этишга йўл қўйилмайди.
Динга эътиқод қилиш ёки ўзга эътиқодлар эркинлиги фақат хавфсизлик ва жамоат тартибини, бошқа фуқароларнинг ҳаёти, саломатлиги, ахлоқи, ҳуқуқ ва эркинликларини таъминлаш учун зарур бўлган даражадагина чекланиши мумкин. Бу, демократиянинг ёрқин белгиси ва, айни пайтда, ижтимоий-маънавий муҳит барқарорлигини таъминлашнинг муҳим омилидир.
Таъкидлаш жоизки, бу тартибдаги чеклаш халқаро ҳужжатларда ҳам ўз ифодасини топган. Жумладан, “Инсон ҳуқуқлари Умумжаҳон Декларацияси”нинг 29-моддаси 2-бандида инсоннинг ҳуқуқ ва эркинликлари бошқаларнинг ҳуқуқ ва эркинликлари тан олиниши ва ҳурмат қилиниши ҳамда ахлоқ-одоб талабларидан келиб чиқиб, қонунда белгилаб қўйилган тартибда чекланиши мумкинлиги қайд этилган.
Айни пайтда, “Фуқаролик ва сиёсий ҳуқуқлар тўғрисида халқаро Пакт”нинг 18 моддаси 3-бандида ҳам “Дин ёки эътиқодга сиғиниш эрки қонунда белгилаб қўйилган ва жамоат хавфсизлигини сақлаш, тартиб, сиҳат-саломатлик ва ахлоқ-одобни сақлаш учун, айни вақтда бошқа шахсларнинг асосий ҳуқуқлари ва эркинликларини сақлаш учун зарур бўлган чеклашларгагина нозил бўлади”,- деган қоида мустаҳкамлаб қўйилганини таъкидлаш зарур.
Конституциямизда Ўзбекистон Республикасида диний адоватни тарғиб қилувчи бирлашмалар, диний руҳдаги сиёсий партиялар ҳамда жамоат бирлашмаларининг тузилиши ва фаолияти тақиқланганини ҳам алоҳида қайд этиш лозим. Бу мамлакатда эътиқодий бўлиниш ҳамда диндан бир ниқоб сифатида фойдаланиб, ҳокимиятга интилиш ва ғараз ниятларни амалга оширишни режалаштирган турли гуруҳ ва оқимлар фаолиятининг олдини олишга хизмат қилади.
Конституциямизнинг 61-моддасида фуқароларнинг виждон эркинлигини таъминлаш билан боғлиқ бўлган яна бир қоида мустаҳкамлаб қўйилган: “Диний ташкилотлар ва бирлашмалар давлатдан ажратилган ҳамда қонун олдида тенгдирлар. Давлат диний бирлашмаларнинг фаолиятига аралашмайди».
Мазкур қоида қайси конфессияга мансублигидан қатъи назар, диний ташкилотларнинг бир хил ҳуқуқий мақомда фаолият олиб боришини белгилайди, уларнинг ҳеч қайсига нисбатан бирон-бир имтиёз ёки чеклашларга йўл қўймайди. Бу қоиданинг аҳамияти яна шундаки, у давлатнинг диний ёки даҳрийлик тарғиботига оид фаолиятни қўллаб-қувватламаслигини белгилаб беради.
Шу билан бирга, қайд этилган қоидага кўра, давлат диний ташкилотларнинг соф диний масалалари, ибодат ва расм-русумларга, қонун ҳужжатларига зид бўлмаган бошқа турдаги фаолиятига аралашмайди, бу уларнинг ички иши ҳисобланади ва давлат назоратидан холи ҳисобланади. Бу ўз навбатида давлатга турли динларга эътиқод қилувчи фуқаролар, ҳар хил диний конфессияларга мансуб ташкилотлар ўртасида ўзаро муроса ва ҳурмат, ҳамжиҳатлик ва тотувликни қарор топтириш имконини беради.