ALISHER NAVOIY
(1441 – 1501)
Muhtaram o‘quvchi! Oldingi sin
arda
siz buyuk o‘zbek shoiri va mutafakkiri,
o‘zbek adabiy tilining asoschisi Alisher Na-
voiy tarjimayi holi, u yozgan o‘lmas asar-
lar, ulardan ba’zilarining mazmun-mohiyati,
badiiy jozibasi bilan atro
icha tanishgan
edingiz.
Yaxshi bilasizki, Alisher Navoiy 1441-yil 9-fevralda temuriy-
lar hukmronligida bo‘lgan Xuroson davlatining poytaxti Hi-
rot shahrida saroy amirlaridan bo‘lmish G‘iyosiddin Kichkina
xonadonida tavallud topdi. Kichik yoshidan ta’lim olib, mak-
tabda o‘qib yurgan kezlari forsiy tildagi tasavvu
y adabiyotning
asoschilaridan biri hisoblanmish Farididdin Attorning mashhur
«Mantiq ut-tayr» («Qush nutqi») dostonini sevib, berilib o‘qidi.
Ota-onasi mazkur asarga yoshlayin bu qadar mashg‘ul bo‘lib
ketganidan qo‘rqib, kitobni undan olib, yashirishdi. «
Biroq
, –
deydi oltmish yoshlarida shu dostonga javob tariqasida yozgan
«Lison ut-tayr» («Qush tili») asarida shoir, –
men «Mantiq ut-
tayr» matnini to‘liq yodlab olgan edim...
»
Siyosiy vaziyatlar taqozosi bilan Navoiylar oilasi Mashhad
shah riga ko‘chib, bir necha yil o‘sha yerda yashaganidan ham
xabardorsiz.
1466–1469-yillari yosh shoir Samarqand shahridagi mad-
rasalarda ta’lim oldi. Davlat ishlarida xizmatda ham bo‘ldi,
faol ijod ham qildi. 1469-yilning bahorida do‘sti temuriyzoda
Husayn Boyqaro Hirot taxtini egallaganidan so‘ng shoirni yo-
niga chaqirdi.
Ulug‘ qalam sohibi bir necha yil Husayn Boyqaro saroyida
oliy martabali lavozimlarda xizmatda bo‘ldi. U buyuk amallardan
iste’foga chiqib, erkin ijodiy ishlar bilan mashg‘ul bo‘lgan kez-
larida ham ijtimoiy-siyosiy faoliyatdan chetlashgan emas. Unga
Husayn Boyqaro «Muqarrabi shohiy», ya’ni shohning eng yaqin
99
kishisi martabasini bergan edi. Bu shara
i martabaning hukmdor
oldidagi imtiyozi shu ediki, u podshohga bir masala yuzasidan
ketma-ket yetti martagacha murojaat qilish huquqiga ega edi.
1483–1485-yillari shoirning eng buyuk asari – besh doston-
dan iborat «Xamsa» yaratildi.
Umrining so‘nggi o‘n yili mobaynida ham Navoiy juda ko‘p
badiiy, ilmiy, tarixiy asarlar bunyod etdi.
Bu ulug‘ zot 1501-yilning 3-yanvari kuni Hirotda vafot etdi.
O‘sha kuni butun mamlakat motam tutdi. Qabri – Hirot da.
O‘zbekiston hukumati bobokalon shoirimiz qabrini obod qi lish
rejasini tuzyapti. 1991-yilning 26-sentabr kuni mamlakatimiz
poytaxtidagi O‘zbekiston milliy bog‘ida Alisher Navoiy ning
ulug‘vor haykali qad rostladi. Xalqimiz vakillari, dunyoning
turli mamlakatlaridan kelgan mehmonlar shoir haykali poyiga
guldasta-yu gulchambarlar qo‘yadi. Haykal ustida bino qilingan
baland toq girdiga uning bir g‘azalidan olingan:
Olam ahli, bilingizkim, ish emas dushmanlig‘,
Yor o‘lung bir-biringizgaki, erur yorlig‘ ish, –
degan misralari yozib qo‘yilgan. U butun bashariyatga qarata
aytilgan shior yanglig‘ jaranglaydi.
Zahiriddin Muhammad Bobur to‘g‘ri ta’kidlaganidek, tarixda
hech kim turkiy tilda Navoiychalik «
ko‘p va xo‘b (yaxshi)
»
asarlar yozgan emas.
Shoir butun turkiy adabiyotda eng katta lirik merosga ega
qalamkash hisoblanadi.
Keyingi yillarda Tokio, Moskva va Boku shaharlarida ulug‘
o‘zbek shoiri haykali qad rostladi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimovning
«Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch» asarida Alisher Navoiy
haqida shunday deyilgan:
«Agar bu zotni avliyo desak, u avli-
yolarning avliyosi, mutafakkir desak, mutafakkirlarning mutafak-
kiri, shoir desak, shoirlarning sultonidir»
.
100
Do'stlaringiz bilan baham: |