|
NODIRA
(1792 – 1842)
Nodira – XIX asrning birinchi yarmida
ijod qilgan taniqli o‘zbek shoirasi. Uning
asl ismi
Mohlaroyim
bo‘lib,
Nodira
– ada-
biy taxallusi. Bundan tashqari,
Komila
ta-
xallusi bilan ham o‘zbekcha she’rlar bitgani
ma’lum. Bu qalam sohibasi – zullisonayn
(ikki tilda ijod qilgan) shoiralarimizdan.
Fors-tojik lisonidagi asarlarini
Maknuna
taxallusi bilan yozgan.
U ijod qilgan davrda Qo‘qon adabiy
muhitida o‘zbek va fors-tojik tillarida badiiy asarlar yaratish
qariyb teng darajada edi.
Nodira 1792-yili Andijonda tavallud topgan. U Andijon
hokimi Rahmonqul otaliqning qizi.
Nodiraning ota-onasi buyuk Sohibqiron Amir Temur xonado-
niga mansub edi. Buni uning ushbu baytlaridan ham bilib olish
mumkin:
Siyodat xonadoni, shohi Bobur nasli pokimen,
Xudoyo, rahmat ayla barcha ajdodi izomimni.
Nodiraning onasi – Oyshabegim qizining soliha farzand,
komila shaxs bo‘lib yetishuviga ko‘p hissa qo‘shdi. Bo‘lg‘usi
shoira zamona xoni oilasiga yaqin qarindosh bo‘lgan xonadon-
da voyaga yetdi. Rahmonqul otaliq Qo‘qon xoni Olimxonning
tog‘asi edi. Shuning uchun 1807-yili Olimxon ukasi Umarxonni
tog‘asining qizi Mohlaroyimga uylantirdi. Umarxon Marg‘ilon
begi lavozimiga tayinlanganidan keyin oilasini shu shaharga
olib ketdi.
Oradan uch yil o‘tib, ya’ni 1810-yili Qo‘qon xoni, ya’ni
Nodiraning qaynakasi Olimxon qatl etildi. Uning taxtiga uka-
si Umarxon o‘tirdi. Shoiraning bundan keyingi hayoti mam-
lakat poytaxti bo‘lgan shu shaharda – xon saroyida kechdi. Bu
144
uni ng ijod bilan muntazam va unumli shug‘ullanishi, o‘zidan
oldingi turkiy va forsiy shoirlar asarlarini qunt bilan o‘rganishi,
ular an’analarini o‘zlashtirib, izchil davom ettirishi uchun qulay
sharoit yaratdi.
Shoira yashagan zamonda Qo‘qon adabiy muhiti gullab-
yashnagan edi. Umarxon uning umr yo‘ldoshi, mamlakat rah-
barigina emas, ustoz shoir ham edi. U
Amiriy
taxallusi bilan
she’rlar ijod qilar, shoir sifatida mashhur edi.
Tarix takrorlana-
di
, degan gap bor. O‘xshash yerini qarangki, Nodira va Zul
-
yaning turmushi ham qariyb bir xil kechdi. Ya’ni Nodira 30
yoshligida, Zul
ya esa 29 yoshida umr yo‘ldoshidan ayrildi. Bu
ayriliq tabiiy ravishda ana shu ikki shoira ijodida hijron moti-
vini asosiy yo‘nalishga aylantirdi. Nodira va Zul
ya faqat ada-
biyotimizdagina emas, umuman, hayotda ham o‘zbek ayolining
vafo va sadoqati timsoli bo‘lib tarixda qoldi.
Nodira ijodi haqida gap ketar ekan, yana bir nozik jihatni esdan
chiqarmaslik kerak. Yor timsolida zimdan Alloh ko‘zda tutilishini,
bu o‘zbek mumtoz g‘azaliyotida an’anaviy bir hodisa ekanini yax-
shi bilasiz. Modomiki, yor Xudo ekan, uning jinsi ma’lum emas.
Aksar erkak shoirlar yor deganda go‘zal bir qizni ko‘z oldilariga
keltirib, uning chiroyini – qaddi-qomati, beli, sochi, yuzi, yonog‘i,
ko‘zi, qoshi va hokazolarini qalamga olgan, bu borada bisotidagi
bor yaxshi so‘z-u ifoda-yu tasvirlarini ishga solgan. Bu mantiqan
o‘zini oqlagan. Chunki Alloh – husn shohi, ya’ni go‘zallikning
eng oliy namunasi, uni har qancha ta’ri
asangiz ham, kamlik
qilaveradi.
Biroq endi shoira yozgan g‘azal yo boshqa kichik lirik
janrlar namunalarida yor timsoliga munosabat biroz o‘zgaradi.
Birinchidan, ancha umumiylashadi, ya’ni endi uni xushro‘y bir
qiz sifatida tasvirlab bo‘lmay qoladi. Ikkinchidan, g‘azal jan-
ri an’anasiga ko‘ra, lirik qahramon – oshiq tarzida namoyon
bo‘ladi, erkak shoirlar yozgan asarlar mantiqan ma’shuqaga
bag‘ishlanadi, shoiralar qalamiga mansub satrlarda lirik qahra-
mon oshiqqa aylanadi va g‘azal endi ma’shuqaga emas, bal-
ki ma’shuqqa bag‘ishlanadi, shuning uchun shoiralar qalamiga
mansub g‘azallarda yorning uzun sochi, ingichka beli, qalam
145
qoshi, uzun kipriklari... maqtalavermaydi. Uchinchidan, shoiralar
yor(ya’ni ma’shuq)ni shunday umumiy tarzda tasvirlashi kerak-
ki, undan Allohga ishora uzoqlashib ketmasin.
Nodira ijodi bu talablarga to‘la javob beradi. Uning «Eshit»
radi
i g‘azalida bir yo‘la ham Amir Umarxon, ham Yaratganga
ishora borligini sezish qiyin emas. Bu matla’dayoq ko‘zga tash-
lanadi:
Doda keldim, ey salotin sarvari, dodim eshit,
Sen shah-u, men benavo, lutf ayla, faryodim eshit.
Chindan ham, xonni ham
Do'stlaringiz bilan baham: |
