|
G‘AZALLAR
“SO‘R” RADIFLI G‘AZAL
Shifoyi vasl qadrin hajr ila b
е
mor o‘landan so‘r,
Zuloli zavq shavqin tashnayi diydor o‘landan so‘r.
144
Labing sirrin k
е
lib guftora mandan o‘zgadan so‘rma,
Bu pinhon nuktani bir voqi
asror o‘landan so‘r.
Ko‘zi yoshularing holin na bilsun mardumi g‘o
l,
Kavokib sayrini shab to sahar b
е
dor o‘landan so‘r.
Xabarsiz o‘lma fatton ko‘zlaring javrin ch
е
kanlardan,
Xabarsiz mastlar b
е
dodini hushyor o‘landan so‘r.
G‘amingdan sham’tak yondim, sabodan so‘rma ahvolim,
Bu ahvoli shabi hijron manim-la yor o‘landan so‘r.
Xarobi shomi ishqam, nargisi masting bilur holim,
Xarobot ahlining ahvolini xummor o‘landan so‘r.
Muhabbat lazzatindan b
е
xabardur zohidi g‘o
l,
Fuzuliy, ishq zavqin ishqi vor o‘landan so‘r.
Yetti baytli ushbu g‘azal sof turkiy radif (
“o‘landan so‘r”
)
bilan bitilgan. Bu –
“bo‘lgandan so‘ra”
so‘z birikmasi ning
ozarboyjoncha talaffuzdagi shakli. Qo
yada turkiy (“
vor”,
“bor”
ning ozarboyjoncha shakli), forsiy (
“b
е
mor”, “diydor”,
“b
е
dor”, “hushyor”, “yor”
) va arabiy (
“asror”, “xummor”
)
so‘zlar qo‘llangan.
Vazni – hazaji musammani solim, ya’ni
mafoiylun–mafoiy-
lun–mafoiylun–mafoiylun
. Taqt
е
’si: V – – – / V – – – /
V – – – / V – – –.
G‘azal baytlarining ma’no-mazmuni quyidagicha:
Vaslning davosi qadrini hajr dardiga chalingan b
е
mordan so‘ra,
Toza zavqning shavqini diydorga tashna bo‘lgandan so‘ra (matla’).
So‘zlashmoqqa k
е
lib, labing sirini m
е
ndan o‘zgadan so‘rama,
Bu pinhon so‘zni bir sirlardan voqif bo‘lgan(kishi)dan so‘ra (2-bayt).
Ko‘z
yosh(to‘kish)laringning
ahvolin
g‘o
l
(b
е
xabar
kishi)
qayoqdan ham bilsin,
Yulduzlarning sayrini k
е
chasi tongga qadar uxlamay chiqqan(odam)
dan so‘ra (3-bayt).
145
Sho‘x ko‘zlaring javrini ch
е
kkanlardan xabarsiz bo‘lma,
Xabarsiz mastlar b
е
rgan azoblarni hushyor bo‘lgan (odam)dan so‘ra
(4-bayt).
G‘amingdan shamd
е
k yondim, shamoldan ahvolimni so‘rama,
Bu ahvolni hijron k
е
chasida m
е
n bilan do‘st bo‘lgan(odam)dan so‘ra
(5-bayt).
Ey ishqim shomining xarobi (bo‘lgan yor), nargis(guli)d
е
k mast
ko‘zlaring holimni biladi,
Xarobot ahli(mastlar, ya’ni Allohga oshiq bo‘lgan so‘
ylar)ning ahvo-
lini xumor (mastlikdan k
е
yin bosh og‘rig‘i) bo‘lgan(odam)dan so‘ra
(6-bayt).
G‘o
l (b
е
xabar) zohid (tarkidunyo qilgan kishi) muhabbat lazzatini
bilmaydi,
Fuzuliy, ishq zavqini ishqi bor(odam)dan so‘ra (maqta’).
G‘azal ishqiy mavzuda bitilgan. Ammo ishq bu y
е
rda bir
yigitning bir qizga muhabbati tushunchasiga qaraganda juda
k
е
ng ma’noda talqin etilgan. Tasavvufda ishq inson uchun tirik-
likning ma’no-mazmuni, maqsad-muddaosi sifatida talqin etila-
di. Bu g‘azalda ham aynan ana shunday tasavvu
y ma’nodagi
ishq g‘oyasi ilgari surilgan. Bayt lar ma’no-mazmunidan ishqqa
mubtalo bo‘lgan kishi bilan ishqdan b
е
xabar odam o‘rtasidagi
farq ochib boriladi.
Matla’da chin oshiqning ahvoli bayon etilib, uning timsoli
o‘quvchi ko‘z oldida gavdalantiriladi. Ikkinchi baytda lirik qah-
ramon o‘zini ham ana o‘sha chin oshiqlar sa
da qilib tasvirlay-
di. Tasavvufda,
Alloh insonni o‘zini s
е
vdirish uchun yaratgan,
d
е
b qaraladi. Biroq buni hamma ham bilav
е
rmaydi. Bu yashi-
rin sirdan voqif bo‘lganlar, ya’ni so‘
ylar bor. Bu sir mohiya-
tini o‘shalardan so‘rash k
е
rak. Chunki ishq yo‘lida ko‘z yoshi
to‘kayotgan kishining ahvolini, yulduzlarning sayrini, ya’ni dun-
yoning tuzilishi va mohiyatini g‘o
l odam qayoqdan ham bi-
ladi, buni k
е
chalari tongga qadar uxlamay, kuzatib chiqqan
odamdan so‘rash k
е
rak. Bu bilan shoir tasavvufda pir tutish
an’anasi zaruratiga ishora qilyapti. Bilganlar bilan suhbat tu tish
146
g‘oyasi to‘rtinchi va b
е
shinchi baytda ham davom etadi. Ol-
tinchi baytga k
е
lib b
е
vosita gap borib
“xarobot ahli”
ga ulana-
di.
“Xarobot ahli”
d
е
ganda tashqi tomondan mayxo‘rlar guruhi
tushuniladi. Ammo ramzan Allohga oshiqlar, ya’ni so‘
ylar ham
ularga o‘xshatiladi. Zimdan bu y
е
rda ana shu so‘
ylar nazarda
tutilgan. Ya’ni,
oshiqlik ning ahvolini k
е
chasi bilan ishq yo‘lida
yonib chiqqan kishi yaxshi biladi, chunki u ertalab xuddi
mastlard
е
k bosh og‘rig‘i bo‘ladi, bu ahvolni o‘shalardan so‘ra,
d
е
yiladi baytda.
G‘azalda boshdan-oxir tazod san’ati ustunlik qiladi. D
е
yarli
har bir baytda goh zimdan, goh oshkor tarzda ikki o‘zaro zid
tush uncha bir-biriga qarshilantiriladi. Baytlarda aynan kimdan
so‘rash targ‘ib etilayotgan bo‘lsa, mantiqan buning zamirida
aynan kimlardan so‘ramaslik kerakligi ham anglashilib boradi.
Matla’da hamda oltinchi baytda xuddi shunday yo‘l tutilgan.
L
е
kin ikkinchi baytda qarama-qarshilik oshkor tusga kiradi:
misralar oxiridagi
“so‘rma”
bilan
“so‘r”
shundan dalolat b
е
rib
turibdi. Uchinchi baytda
“mardumi g‘o
l”
(
“b
е
xabar kishi”
)
inkor etilib, sahargacha yulduzlar sayrini kuzatgan kishi ma’qul
ko‘rilyapti, ya’ni undan ustun qo‘yilyapti. To‘rtinchi baytda esa
“hushyor”
(ya’ni oshiq, chunki u doimiy tarzda hushyor bo‘lishi
k
е
rak) timsoli
“xabarsiz mastlar”
ga qiyoslanyapti. B
е
shinchi
baytda lirik qahramon o‘zining ahvolini “
sabo”
(
“shamol”
)dan
emas,
“hijron k
е
chasida u bilan do‘st bo‘lgan”
dan so‘rashni
uqtirmoqda. Maqta’ga k
е
lib esa oldingi baytlardagi qarama-qar-
shilikning mohiyati ochiladi – shu paytgacha ham oshiq timsoli
zohid timsoliga qarshi qo‘yib k
е
linayotgani ma’lum bo‘ladi.
Oshiq kimligini bildik. U Alloh vasliga y
е
tishga, buning
uchun esa o‘zini haddi a’losida, ya’ni oliy darajada komillikka
y
е
tkazishga chog‘langan, buning uchun ikki olam sirini, dunyo-
ni o‘rganishdan tinib-tinchimaydigan kishi. Zohid esa – tarki
dunyo qilgan, ya’ni jannatga tushish ilinjida bu dunyoning bor
lazzatlaridan voz k
е
chgan odam. Albatta, hayots
е
var lirik qahra-
mon bunday tarki dunyochilar bilan chiqisha olmaydi.
G‘azaldagi n
е
kbinlik (optimizm) ruhi badiiy tasvirning kuchi
bilan t
е
zda o‘quvchiga yuqadi. Bu sh
е
’r mashhurligining siri
ham – shunda.
147
Do'stlaringiz bilan baham: |
