Birinchi guruhning s-elementlari

Tabiatda tarqalishi
Ishqoriy metallar tabiatda erkin holda uchramaydi. Natriy va kaliy nisbatan ko’proq tarqalgan.Yer qatlamida natriy - 2,27 мас. %, kaliy esa
– 1,84 мас. %. Natriy osh tuzi - NaCl, Glauber tuzi - Na₂SO₄ · 10H₂O, silvinit - NaCl · KCl va dengiz suvlari tarkibida uchraydi. Kaliyli asosiy minerallar: silvin - KCl, silvinit - NaCl · KCl, karnallit - KCl · MgCl₂ · 6H₂O, ortoklaz (kaliyli dala shpati) K[AlSi₃O₈].
Bundan tashqari dengiz suvlari va o’simliklar tarkibida uchraydi.
Litiy, rubidiy va seziy kam tarqalgan va tarqoq elementlardir. Yer yuzida litiy-6,5·10^-3 мас. %, rubidiy – 1,5·10^-2 мас. %, seziy – 3,7·10-4 мас. %. Litiy quyidagi minerallari spodumen-LiAlSi₂O₆, ambligonit LiAl(PO₄)(OH, F) va turli hil silikatlar hamda alyumosilikatlar tarkibida bo’ladi. Seziy kam
uchraydigan minerallar-pollutsit 4Cs₂O · 4Al₂O₃ · 18SiO₂ · 2H₂O, avofadrit (K,Cs)[BF₄] va kaliyli minerallari tarkibida uchraydi. Rubidiy minerali yo’q ammo kaliyli minerallar karnallit va silvinit tarkibida aralashma holida uchraydi.
Ishqoriy metallarning kimyoviy elementlar davriy sistemasida joylashuvi
Ishqoriy metallar davriy sistemaning I gruppasida joylashgan.
Ishqoriy metallar s-elementlar oilasiga kiradi. Ularning tashqi energetic qavatida 1 ta electron bo’lib, electron konfiguratsiyasi ns¹. Ular bitta elektronini oson beradi va +1 oksidlanish darajasi nomoyon qiladi. Atom radiusi litiydan fransiyga tomon kattalashadi, ionlanish potensiali va elektromanfiyligi kamayadi. Barcha ishqoriy metallar elektrokimyoviy kuchlanish qatorida oldingi o’rinlarda joylashgan va kuchli qaytaruvchilik xossasiga egadir va bu holat yadro zaryadi ortib borgan sari kuchayib boradi.
Ishqoriy metallar fizikaviy xossalari
Litiy, natriy, kaliy va rubidiy erkin holda kulrang-oq rangli metallar, seziy esa
oltinrang-sariq rangga ega. Bu metallarning barchalari juda
yumshoq va mayishqoq. Litiy nisbatan qattiqroq, qolgan
metallar pichoqda oson kesiladi. Barcha ishqoriy metalllarning zichligi kichik. Eng
yengil metal- litiy, uning zichligi 0,53 g/sm³. Bu metallarning suyuqlanish va qaynash temperaturalari past. Suyuqlanish temperaturalari tartib
raqami ortgan sari pastlab boradi. Ularning barchasi juda aktiv bo’lib, kavsharlangan ampulalarda hamda kerosin ostida saqlanadi.