Биринчи бўлим. Фалсафанинг моҳияти, ривожланишининг асосий босқичлари ва йўналиши фалсафа: унинг предмети, мазмуни ва жамиятдаги

Ўрта асрлар схоластикаси нуқтаи назаридан «фалсафанинг асосий 
масаласи» қуйидагича таърифланиши мумкин: «Худонинг борлигини қандай қилиб 
оқилона асослаш мумкин?» Ҳозирги диний фалсафий концепциялар, хусусан 
неотомизм учун у ҳозир ҳам бош масала бўлиб қолмоқда. Ибн Сино фикрича, 
фалсафанинг асосий масаласи – мавжудотни барча мавжуд нарсаларни келиб 
чиқиши, тарғиботи ўзаро муносабати, биридан-иккинчисига ўтишни ҳар томонлама 
текшириш учун зарурий имконият, воқелик сабаб тамойилларини асос қилиб 
олишдан иборат
1
. 
1
Ибн Сино Донишнаме.-М.: 1957, -С. :7 

---

Янги даврда И.Кант ёндашуви диққатга сазовор бўлиб, у «Инсон нима?» 
деган саволни моҳият эътибори билан фалсафанинг асосий масаласи деб 
ҳисоблайди. Унинг фикрича, инсон икки дунё – табиий зарурат ва маънавий 
эркинликка мансуб бўлиб, уларга мувофиқ одамзот, бир томондан, табиат маҳсули 
ҳисобланади, бошқа томондан эса, у «эркин ҳаракат қилувчи мавжудотнинг ўз-
ўзидан яратиш» натижасидир
2
. 
Экзистенциализм фалсафасида эса ҳар бир индивид ўзи учун ўзи ҳал 
қилиши лозим бўлган «Ҳаёт яшашга арзийдими?», деган муаммо асосий масала 
сифатида эътироф этилади, зеро, мазкур йўналиш намояндаларининг фикрига кўра, 
бу саволга жавобсиз қолган ҳамма нарса ўз маъносини йўқотади. Француз 
экзистенциалист файласуфи А.Камю таъбири билан айтганда: “Ҳаёт яшашга арзиши 
ёки арзимаслиги масаласини ҳал қилиш, фалсафанинг асосий масаласига жавоб 
топиш демакдир”
1
. Масалан, прагматизм асосий эътиборни ҳақиқат тушунчасига ва 
уни аниқлаш муаммосига қаратади. Бу йўналиш вакилларининг фикрига кўра, 
фалсафа аввало айни шу муаммо билан шуғулланиши ва инсонга амалда фойда 
келтириши лозим.