Биринчи бўлим. Фалсафанинг моҳияти, ривожланишининг асосий босқичлари ва йўналиши фалсафа: унинг предмети, мазмуни ва жамиятдаги

Фалсафанинг янги соҳалари. Фалсафий билимнинг тузилиши ўзгармас, 
узил-кесил шаклланган эмас. Фалсафанинг ривожланиши ва у ҳал қилаётган 
муаммолар доираси кенгайишига қараб фалсафий билим тузилишида ҳам 
ўзгаришлар юз беради. Илмий назариялар ёки фалсафий ғоялар инқирозга учраган 
ёки ўзининг асоссизлигини намойиш этган тақдирда, уларнинг билим тизимидаги 
ўрни ва ролини қайта баҳолаш амалга оширилади, бу эса баъзан уларнинг назарий 
ва амалий аҳамияти йўқолишига олиб келади. Масалан, флогистон назарияси, 
«фалсафа тоши»ни излаш, эмпириокритицизм фалсафаси ва ўз аҳамиятини йўқотиб, 
тарих мулкига айланган бошқа кўпгина ғоялар билан шундай бўлган. Бугунги кунда 
фалсафа билан ҳам шунга ўхшаш ҳодиса юз беряпти, деган фикр мавжуд. Ҳатто 
фалсафа ўляпти деб ҳисоблайдиганлар ҳам йўқ эмас.
Дарҳақиқат, ўзини оқламаган ғоялар, йўналишлар ва концепциялар бисёр, 
уларнинг аксарияти ҳозир жуда оғир аҳволда, айримлари эса кучли инқироз 
ҳолатини бошдан кечирмоқда. Аммо фалсафа ўзининг биринчи маъносида – 
«доноликни севиш» сифатида, ҳақиқатнинг тагига етиш усули сифатида, жон 
ҳолати сифатида ва ниҳоят, дунёқарашнинг алоҳида шакли сифатида инсоният 
тургунча мавжуд бўлади.

---

Буни фалсафий билимнинг айрим нисбатан янги соҳалари ҳам тасдиқлайди 
(баъзан улар мустақил фалсафий фанлар мақомига даъвогарлик қилади). Улар 
фалсафа ёндашувлари ва методлари жамият ҳаётининг айрим жабҳалари, мураккаб 
объектлар, муайян фанлар ва шу кабиларни ўрганишга нисбатан қўлланилиши 
натижасида юзага келди. Уларнинг аксарияти фалсафанинг энг янги тарихи билан 
боғлиқ бўлиб, асосан ХХ асрга тегишлидир. Бу ерда аввало табиат фалсафаси, ҳуқуқ, 
фан, тарих, сиёсат, санъат, дин, техника фалсафаси, танатология, геронтология ва 
бошқалар назарда тутилмоқда. Ўтган асрнинг сўнгги ўн йилликларида тадқиқотнинг 
яна бир янги ва ўта муҳим соҳаси – глобаллашув ва у юзага келтираётган глобал 
муаммолар фалсафаси пайдо бўлдики, уни ўрганиш ҳам фойдадан холи бўлмайди.