Birin ch I b o‘ L i m texnologik parametrlarni nazorat qilish usullari va vositalari

(6.16) tenglamaning o‘ng qismidagi x kattalikdan boshqa hamma kattaliklar
o‘zgarmasdir. SHuning uchun tok kuchi Ir nazorat qilinayotgan eritmaning
konsentrasiyasiga teng bo‘ladi.
Tok kuchi Ir ikkinchi transformator Tr 2 bilan o‘lchanadi, suyuqlik o‘rami
uning uchun birlamchi chulg‘am bo‘lib xizmat qiladi. O‘lchash transformatori Tr2
ning ikkilamchi chulg‘amida hosil bo‘ladigan EYUK Eo‘lch ning kattaligi
konsentrasiyaga mutanosib bo‘ladi. Ko‘pgina hollarda uni kompensasion usulda
o‘lchanadi, buning uchun transformator Tr 2 ning qo‘shimcha chulg‘ami wq dan
foydalaniladi, bu transformatorning amper-o‘ramlari soni eritmaning ampero‘ramlariga ko‘ra hisoblanadi. Kompensasiya sharti

Kompensasiyalovchi chulg‘am orqali o‘tadigan tok kuchini o‘lchash uchun

reversiv dvigatel PD dan foydalaniladi, u surilgich Rr ni siljitadi. Reoxord
surilgichining va asbobning u bilan bog‘langan strelkasining vaziyati nazorat
qilinayotgan eritma konsentrasiyasiga mutanosib bo‘ladi. O‘lchashdagi harorat xatoliklarini kompensasiyalash uchun qarshilik termometri Rt mo‘ljallangan, u
ko‘prik sxemasiga ulangan bo‘lib, nazorat qilinayotgan eritma ichida turadi.
Kontaktsiz past chastotali konduktometrlardan solishtirma elektr o‘tkazuvchanligi
1—10^-6 Sm/sm chegarasida bo‘lgan elektrolitlarning konsentrasiyasini nazorat qilishda foydalaniladi. KK rusumidagi konduktomerlarda 10~2 dan 1 Sm/sm gacha bo‘lgan elektr o‘tkazuvchanlikni o‘lchash KK-8 va KK-9 konduktometrlari bilan bajariladi. Yuqori chastotali konduktometrlarda tahlil qilinayotgan eritmaning
konsentrasiyasini o‘lchash eritmaning unga bog‘liq bo‘lgan reaktiv qarshiligini
nazorat qilish yo‘li bilan bajariladi. Yuqori chastotali kontaktsiz konduktometrlarning birlamchi o‘zgartkichlari o‘lchanadigan reaktiv karshilikning turiga qarab sig‘imli va induktivli xillarga bo‘linadi.Har ikki turdagi o‘zgartkichlarning sxemasi 6.22 – rasmda ko‘rsatilgan. Eritmaning konsentrasiyasi bilan o‘zgartkichlarning chiqish parametrlari Cx va Lx o‘rtasida murakkab bog‘liqlik mavjud bo‘lganligi sababli (bu bog‘liqlikka
eritmaning tabiatidan tashqari o‘zgartkichning o‘lchamlari va materiali, ta’minlash chastotasi va boshqalar ta’sir qiladi) ularning darajalanish tavsiflari har qaysi konkret o‘zgartkich va eritma uchun tajriba yo‘li
bilan aniqlanadi. Yuqori chastotali konduktometrlarning o‘lchash o‘zgartkichlari sifatida yuqori chastotali generatorlardan ta’minlanadigan ko‘prikli va rezonasli sxemalardan foydalaniladi. Rezonansli sxemalarda rezonans konturining birlamchi o‘zgartkich induktivli yoki sig‘imli qarshiliklariga bog‘liq bo‘lgagan xususiy tebranishlari o‘lchanadi.