Bir va ko’p atomli spirtlar

Bir va ko’p atomli spirtlar

Reja:

1. 
   Nomlanishi va izomeriyasi
   
2. 
   Olinish usullari
   
3. 
   Fizikaviy xossalari va tuzilishi
   
4. 
   Kimyoviy xossalari
   
5. 
   Muhim vakillari
   
6. 
   Ikki atomli spirtlar (glikollar yoki alkandiollar)
   
7. 
   Uch atomli spirtlar (alkantriollar)
   

Molekulasida bir yoki bir necha gidroksil guruhi bor uglevodorodlarning hosilalariga spirtlar deyiladi.

Gidroksil guruh soniga qarab ularbir, ikki, uch va ko‘p atomli spirtlarga bo‘linadi. Spirtlar ochiq zanjirli va halqali, to‘yingan va to‘yinmagan bo‘ladi.
Bir atomli to‘yingan spirtlar (alkanollar)
Bir atomli to‘yingan spirtlarning umumiy formulasi C_nH_2n+1OH yoki C_nH_2n+2O bilan ifodalanadi. Gidroksil guruhning birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi uglerod atomi bilan bog‘langanligiga qarab spirtlar birlamchi, ikkilamchi va uchlamchi bo‘ladi:

Nomlanishi va izomeriyasi
Ko‘pincha spirtlarning nomlari gidroksil bilan bog‘langan alkil guruhi nomiga spirt so‘zini qo‘shish bilan hosil qilinadi. Ratsional nomenklaturaga ko‘ra bir atomli to‘yingan spirtlar – metanol (karbinol)ning hosilalari deb qaraladi.
Sistematik nomenklaturaga ko‘ra bir atomli to‘yingan spirtlar alkanollar deyiladi va ularning nomlari tegishli alkan nomiga -ol qo‘shimchasini qo’shish bilan hosil qilinadi. Gidroksil guruhi bilan bog‘langan uglerod atomi (lokant)ning raqami spirt nomining oldiga yoki oxiriga qo‘yiladi. Spirt bosh zanjirini raqamlash gidroksil guruhi chetga yaqin turgan tomondan boshlanadi:
yog‘och spirti,vinospirti, ikkilamchi butil spirti,
metilspirt, etilspirt, etilmetil karbinol,
karbinol, metilkarbinol, 2-butanol
metanol etanol

izobutilmetilkarbinol, etilizopropilkarbinol,
4-metil-2-pentanol 2-metil-3-pentanol
Alkanollarda tuzilish izomeriyasining ikkituri (uglerod skeletinin gizomeriyasi va gidroksilning holat izomeriyasi) uchraydi. Masalan, butilspirti C₄H₉Ohning bir-biridan uglerod skeletining tuzilishi va gidroksil guruhining zanjirdagi holati bilan farq qiladigan to‘rtta izomeri 1-butanol (n-butilspirti), 2-butanol (ikkilamch ibutil spirti), 2-metil-1-propanol (izobutilspirti) va 2-metil-2-propanol (uchlamchi butil spirti) bor. Buspirtlarning tuzilish formulalarini o‘zingiz yozing.