Biosferada barqaroro hayotni saqlash muvozanati

Gidrosferaning tavsifi.
Suv muhiti gidrosferadan iborat bo'lib. Yer yuzidagi hamma erkin suvlarni tashkil qiladi va kimyoviyjihatdan bog'langandir. Gidrosferaga dunyo okeanidan tashqari daryolar, ko'llar, dengizlar, yer osti suvlari, suv omborlan kiradi. Gidrosferani harakatga keltiradigan kuch, bu - suvning tabiatda almashinib turishidir. Gidrosfera o'z navbatida litosfera, atmosfera va biosfera bilan juda yaqindan bog'langandir. Masalan, biosferaning asosiy elementlari bo'lmish o'simlik va hayvonlar bilan gidrosferaning munosabatlari juda murakkabdir. Tirik organizmlar massasining asosiy qismini suv tashkil qiladi, lekin organizmlarda suvning miqdori gidrosferadagi umumiy suv miqdoriga qaraganda juda ham kamdir. Tirik organizmlar massasining 3/4 qismi suvdan iborat. Biosfera bilan gidrosfera o'rtasida dbim suv almashib turadi.
Gidrosfera Yer yuzining 71% ga yaqin maydonini ishg'ol qiladi. Gidrosferaning umumiy hajmi 1,4 mlrd. km³, shundan 1,37 mlrd. km³ dunyo okeanlarida to'plangan bo'lib, bu hajm boshqa hamma suvlardan 15 barobar ortiqdir
Hozirgi vaqtda ko'llar va suv omborlarida yig'ilgan suvning hajmi to'la aniqlangan (3-jadval). Masalan, dunyodagi koilarda 275 ming km³ suvning 150-155 ming km³ chuchuk suv, 125 ming km³ sho'r suvlardir. Suv omborlarida 5 ming km³ suv to'plangan bo'lib, ular xalq xo'jaligining turli tarmoqlarida ishlatiladi.
Suvning kimyoviy va biologik xislatlari.
Suv o'ziga xos qator kimyoviy va biologik xislatlarga ega bo'lib, tirik organizmlarning tuzilishi va hayot-faoliyalida chuqur iz qoldirgan.
Suv Yer yuzidagi birdan-bir suyuq modda bo'lib, u bir vaqtda suyuq, qattiq va gaz (bug') holatida uchraydi. U eritish. torayish, kengayish, zichlashish, issiqlikni to'plash va o'tkazish, suv molekulalarining qutblanish, bug'lanish, yuzasining taranglashish, tiniqlik va siqilmaslik kabi xislatlarga egadir.
Suv muhitining abiotik omiliari va ularning tirik organizmlarga ta'siri.
Suv muhitining o'ziga xos abiotik omiliari bo'lib, ularga suvning harorati, yorug'lik, tuzlar miqdori. tiniqlik va boshqa omillar kiradi. Keltirilgan ekologik omillar ichida gidrosferaning harorat (temperatura) rejimi boshqa muhit haroratidan mutloq farq qiladi.
tumanlardagi ko'llar suvining harorati +9° +12°C bo'lsa, issiq buloq suvlarining harorati +80° +93°C ni tashkil qiladi (Ergashev, 1969, 1974, 1976). Daryolar suvining harorati doim bir xil, chunki suv massasi almashinib turadi. Suv harorati o'simlik va hayvonlarning taqsimlanishiga katta ta'sir ko'rsatadi.
Yoz faslida suv havzalarida suvning issiq qatlami yuqori yuza qismida bo'lib, sovuq qatlam esa suvning chuqur tubiga joylashgan bo'ladi. Bu holat suvning to'g'ri stratifikatsiyasi deb ataladi. Qishda haroratning pasayishi bilan teskari, qarama-qarshi (orqaga) stratifikatsiya yuzaga keladi, ya'ni suvning sovuq (harorati 4°C past) qatlami, suvning issiq qatlami ustida jovlashgan bo'ladi. Bu holat haroratning dixotomiyasi deb aytiladi
Bu yerda «issiqlik» va «harorat» terminlar tushunchasi har xil ekanligini aytib 'tmoqchimiz. Issiqlik-ma'lum modda molekulalaridagi kinetik energiya yig'indisi bo'lib, shu moddaning energiya o'lchovidan iborat. Harorat-modda
ichidagi molekulalarning harakat tezligining o'lchovidir. Moddalar o'zlarining zichligi va molekulalar og'irliklariga qarab turli miqdorda issiqlik energiyasi ushlab turishi mumkin. Masalan, harorat 30°C bo'lganda 1 in-¹ suv, shu haroratda va shunday hajmdagi havodan 500 marta ko'p issiqlik tutishi mumkin, chunki shu hajmdagi suvda molekulalarning soni havodagiga nisbatan 500 marta ko'pdir.