Bioorganik kimyo

            Qattiq fazali sekvenator. Birinchi marta R.Laursen tomonidan 
taklif  etilgan,  bu  usulda  kichik  peptidlar  ermaydigan  tashuvchiga 

---

 
77 
kovalent  birikadi.  Qattiq  fazali  sekvenatorda  reaksion  idish  bo’lib, 
xromatografik 
kolonka  hisoblanadi, 
uning 
tashuvchisi 
bilan 
tekshirilayotgan peptid kovalent birikkan bo’ladi. Kolonkadan ketma-
ket  zarur  reagentlar  va  erituvchilar  o’tkaziladi.  Peptidni  tashuvchiga 
birikishi  jarayonni  belgilovchi  bosqichi  hisoblanadi.  Buning  uchun 
polistirol va g’ovaksimon shisha asosidagi  matritsadan foydalaniladi. 
Peptid  bilan  ta’sirlovchi  funksional  guruh  sifatida  odatda  tashuvchi 
bilan  turli  uzunlikdagi  “oyoqcha”  bilan  bog’langan  alifatik  yoki 
aromatik  aminoguruhdan  foydalaniladi. 
   oxirgi  qoldiq  sifatida 
gomoserin  laktoniga  ega  reaksion  qobiliyati  yuqori  bo’lgan  bromsian 
peptidlar osonlik bilan immobillanishi mumkin. Gomoserin qoldig’ini 
to’liq  ravishda  laktonga  aylanishi  uchun  ular  oldindan  triftorsirka 
kislota  bilan  ishlov  beriladi.  Gomoserin  laktonini  tashuvchi 
aminoguruhlari  bilan  kondensatlanishi  60-100%  unum  bilan  bilan 
qo’shimcha  reaksiyalarsiz  boradi.  O’z  tarkibida  lizinga  ega  peptidlar 
tashuvchi  bilan 

-aminoguruhlarini  N-fenilizotiotsianat  bilan  bilan 
kondensatlanishi  hisobiga  birikadilar.  Bunda  peptidni 
   oxirgi 
qoldig’idagi 

-aminoguruhi  ham  tashuvchi  bilan  bog’langan  bo’ladi. 
Ammo  degradatsiyalanishni  birinchi  bosqichidan  so’ng  ikkinchi 
aminokislotani 

-  aminoguruhi  erkin  holatga  kelib,  jarayon  o’z 
usuladi  davom  etadi.  Bu  usul  orqali  aminoetilttsistein  va  arginin 
tutuvchi    peptidlarni  ham  tekshirish  mumkin.  Arginin  gidrazinoliz 
yordamida orinitinga aylantirib olinadi. Gidrazinoliz qattq sharoitlarda 
(
   ,  64%-li  gidrazin,  10  minut)  borib,  birikish  reaksiyasini  unumi 
30-55%  ni  tashkil  etadi.  Tsisteinga  ega  peptidlarni  maxsus 
tashuvchiga    kovalent  birikishi  tioldisulfid  almashinish  reaksiyasi 
orqali  amalga  oshiriladi.  Peptidni  immobillash  umumiy  tarzda 
   oxirgi 
karboksil  guruhi    bo’yicha  amalga  oshiriladi. 
Kondensirlovchi  agentlar  sifatida  suvda  eruvchan  karbodiimidlardan  
(masalan, 
 -etil-   
 
-dimetil-aminopropilkarbodiimid)  foydalaniladi. 
Odatda  peptidni 

-aminoguruhi  dastlab  oson  uziladigan  uchlam-
butoksikarbonil  yoki 
     guruh  bilan  himoyalanadi.Yuqorida  zikr 
etilgani 
usullardan 
farqli 
ravishda 
karbodiimid 
orqali 
kondensatlanishda unum  0-90% gacha bo’lishi mumkin.Tashuvchiga 

---

 
78 
eng oson o’z tarkibida argininga  ega qisqa  peptidlar birikadi. Qattiq 
fazali  sekvenator  yordamida  5-40  aminokislota  qoldiqlariga  ega 
peptidlarni tekshirishda yaxshi natijalarga erishish mumkin. 
           Gaz  fazali  sekvenator.  1981  yilda  L.Hood  va  M.Xankepiller 
tomonidan  mikromiqdordagi  oqsil  va  peptidlarni  aniqlash  uchun  gaz 
fazali  sekvenator  taklif  etildi.  Qurilmada  tekshirilayotgan  namuna  
polibren bilan yuttirilgan g’ovaksimon shisha toladan iborat kichikroq 
diskga (10 mm) solinadi. Quritilgandan so’ng disk ikki shisha tsilindr 
orasida  qisilib,  miniatyur  reaksion  kamera(diametr  0.5  ml)  hosil 
qilinadi.  Yuqori  tsilindrni  markazidagi  kapillyar  orqali  reaksion 
kameraga  zarur  reagentlar(uchuvchan  moddalar  gazsimon  holatda) 
beriladi,  ular  esa  diskdagi  g’ovaklar  orqali  o’tib,  adsorbilangan  oqsil 
yoki  peptid  bilan  ta’sirlashadi  va  quyi  tsilindrdagi  kapillyar  orqali 
chiqarib yuboriladilar. Namunani g’ovaksimon plastinkada nokovalent 
immobillanishi,  reaksion  kamerani  hajmini    hamda  reagent  va 
erituvchilarni 
sarfini 
kamayishi 
gaz 
fazali 
sekvenatorda 
degradatsiyalanish  jarayonida  oqsil  yoki  peptidni  miqdoriy  sarfini 
kamayishinga  olib  keladi  va      100-500  pikamolgacha  bo’lgan    
manbani  tekshirishga imkon beradi.