Biologiya oqitiw metodikasi” bakalavr ta’lim bag’dari 2-kurs talabasi Berdimuratova Miyhannin’ Zoologiya pa’ninnen kurs jumisi mazmuni Kirisiw

MARJAN PALIPLERI. CORAL PALIP POST MARJAN PALIPLERI



2.1.Marjan paliplerdin’ ximiyaliq qa’siyeti ha’m qurami.

Tábiyaatda marjanlardıń 6000 den artıq túrleri málim, olardıń palitrasında 350 danege shekem reń sayaları ajralıp turadı. Mercan hák islep shıǵarıw ushın sheki onim retinde isletiledi, birpara túrleri zergerlik buyımların tayarlaw ushın isletiledi. Ekinshi halda, qara (" akkabar"), aq hám gúmis-merwert (" perishte terisi"); eń ataqlı reńler qızıl hám aqshıl qızǵılt reń (" ullı mercan"). Kóbinese ullı mercan zergerlik buyımları ushın isletiledi, hár qıylı aqshıl qızǵılt reń hám qızıl reńlerde boyalǵan. Marjanlardıń reńi organikalıq birikpelerdiń quramı hám muǵdarına baylanıslı : tekǵana aqshıl qızǵılt reń, bálki qızıl, kók, aq hám hátte qara mercanlar da bar.

Qara marjanlar Kitay hám Indiyada qazib alınadı. Merwertler sıyaqlı, tábiy mercanlarning joqarı bahası kóp sanlı jalǵan zatlarǵa alıp keledi. Egipet hám Tailand sıyaqlı birpara mámleketlerdiń nızamları marjanlardı mámleket aymaǵınan tısqarına alıp shıǵıwdı qadaǵan etydi. 2015-jıl fevral ayınan baslap Egipetten marjan alıp shıǵıwǵa urınıw 1000 dollar járiyma menen jazalanadı.
Eń ataqlı omırtqasızlar tropik teńizler hám okeanlıqtıń xalqı bolıp, olardıń jaqtı reńleri hám ájep formaları menen tańlanıwǵa túsedi. Kóplegen marjanlardıń denesinde simbiotik organizmler - zooxanthellae ámeldegi bolıp, olar kóbinese mercan reńin anıqlaydı. Zooxanthellae bir kletkalı suw ósimligi bolıp, olar mercan ushın organikalıq birikpeler hám kislorodtı sintez etedi, sol sebepli akvariumlarda mercanlarni saqlaw ushın tuwrı jaqtılıq túri úlken áhmiyetke iye. Marjan skeletlari kaltsiy hám basqa shoxga uqsas strukturalardan ibarat bolıwı múmkin. Onı qurıw ushın hár túrlı túrdegi marjanlarǵa stronsiy, magniy, yad hám basqalar sıyaqlı kóplegen ız elementler kerek boladı. Tabıslı quramdıń gilti - bul ız elementlerdiń bar ekenligin biliw hám turaqlı monıtorıń qılıw. Marjanlar koloniya organizmleri bolıp, olardıń hár bir bólek elementi polip dep ataladı hám basqalar menen baylanısadı.
Olar kaltsiyli skeletga iye hám rif qurıw marjanları bolıp tabıladı. Millionlap jıllar dawamında madrepor marjanları kempir Jerdiń kórinisinde sezilerli dárejede islediler. Jetilisken sapanı talap etiwshi eń bayqaǵısh akvarium organizmleri va kimyoviy quramı suv. Sol sebepli, madrepor mercanlari akvariumǵa jaylastırilgunga shekem, ekinshisidagi ortalıq ulıwma turaqlı bolıwı kerek. Bunnan tısqarı, bul túrdegi mercan kóp sanlı balıq menen máhelleni qabıl etpeydi. Hár qıylı túrler degi individual poliplar diametri 1 den 2 mm den 20 sm ge shekem ózgeriwi múmkin. Madrepora marjanları bar kimyoviy elementlar himoya (" kúyiw") hám óz-ara haqıyqıy " urıslar" aparıwı múmkin, sol sebepli akvariumǵa jaylawayotganda, olardıń keleshektegi artıwın esapqa alǵan halda, marjanlar arasındaǵı bos jay bar ekenligin aldınan esaplaw maqsetke muwapıq bolıp tabıladı.
Skelet bólek ishki iyneler menen ańlatpalanadı, sol sebepli bul mercanlar jaǵdayǵa qaray kólemin sezilerli dárejede ózgertiwi múmkin. Qaǵıyda jol menende, olar júdá tarvaqaylab ketken hám kishi suw astı tereklerine uqsaydı. Hár qıylı túrler jaqtılıqqa hár túrlı baylanıslılıqqa iye, biraq akvariumlarda jaqtılıqnı jaqsı kóretuǵın túrlerdi saqlaw ańsatlaw, sebebi olar qosımsha janlı azıq-túlikke mútáj emes. Jańa baslanıwshı mercan ıqlasmandlari ushın eń sáykes keledi. Olar tıǵız dúzılıwǵa iye hám kishi poliplardan ibarat bolıp, olar " keyin basıp tartılıwı" yamasa " sozılıwı" múmkin. Saqlawdıń jaqsı sharayatlarında hám etarli muǵdarda zárúrli mikroelementlar, olar júdá tez kólemin asırıwı múmkin.

2.