Biologiya o`qitish metodikasi” kafedrasi botanika (o`simliklar sistematikasi) fanidan

10.1 rasm: Mog`or zamburug`lari bilan zararlangan oziq ovqatlar

Askomitsetsimonlar sinfi, zamburug`lar bo`limining katta sinfi bo`lib, uning tarkibiga tuzilishi va hayot tarzi xilma-xil bo`lgan 30000 ga yaqin tur kiradi.

Bu sinf vakillarining xususiyati ko`payish vaqtida sporalar alohida xaltacha ichida hosil buladi. Xaltacha ichida sakkizta askospora yetiladi.
Askomitsetli zamburug`larning hujayra devorida 20 – 25% xitin bo`ladi. Achitqi zamburug`larida xitin juda oz miqdorni tashkil etib, 1% ga boradi. Hujayra devorining 80-90% ini glyukan moddasi egallaydi.
Askomitsetlar meva tanasi quyidagi shakllarda bo`ladi:
1. Kleystotetsiy, ya`ni yopiq mevatana. Xaltachalari sharsimon, dumaloq, mevatana esa ichida joylashadi, mevatana pusti chirib yirtilgandan keyin u tashqariga chiqadi.
2. Peritetsiy, ya`ni chala ochiq mevatana. Bu tipdagi mevatanalar ko`zasimon bo`lib, uchi ochiq bo`ladi. Xaltachalar mevatananing ichkarisida to`p bo`lib, vertikal joylashadi, yetilgach sporalar tehikcha orqali birin-ketin tashqariga otilib chiqadi.
3. Apotetsiy, ya`ni ochiq mevatana. Bu xildagi mevatanalar ko`pincha tarelkasimon bo`lib, xaltachalar ostida keng qatlam hosil qiladi, erkin joylashadi va osonlik bilan tarqaladi.



11.1 rasm:Askomitsetlarning mevatanasi


Haqiqiy mevatana mitseliy yoki giflarning chalkash va zich joylashishidan har xil kattalikdagi va konistensiyali stro-malarda hosil bo`ladi. Stroma ichida peridiy joylashadi.
Askomitsetsimonlarda mevatana bulishi yoki bulmasligiga qarab, ular uchta kenja sinfga bulinadi: 1) Yalang`och xaltachalilar (Hemiascomycetidae), 2) Euaskomitsetlilar (Euascomycetidae) va 3) Lokulaaskomitsetlilar (Loculaascomycetidae).
Achitqidoshlar oilasi — Saccharomycetaceae Bu oilaning vakillarida haiqiy mitseliy yo`q. Hujayra bir yadroli, alohida yoki oval shaklda. Shakarli muhitda kurtaklanib ko`payadi. Ba`zan hosil bo`lgan kurtaklar uzilmasdan qisqa shoxli «zanjir» - soxta mitseliy hosil qiladi.
Jinsiy ko`payishi ikkita vegetativ hujayraning qo`shilishi bilan sodir bo`ladi. Zigotaning o`sishidan xalta ichida sakkizta spora yetiladi.Achitqidoshlarning taraqqiyot siklida gaploidli va diploidli davrlar har xil kechadi. Masalan, non achitqisi (Saccharomyces cerevsiae) zamburug`i askasporalar hosil qilgandan so`ng, gaploidli davrda kurtaklanish sodir bo`ladi. Shundan keyin somatic hujayralarning qo`shilishi natijasida jinsiy yo`l bilan ko`payadi. Hosil bo`lgan hujayralar diploidli bo`lib, keyinchalik kurtaklanish boshlanadi. qulay sharoitda, ya`ni yaxshi aerotsiyali muhitda, ovqat kamayganda, diploidli hujayralar xaltachaga aylanadi. Tabiatda achitqi zamburug`larning ayrim turlarida gaploidli davr qisqarib ketgan. Ba`zan xaltacha ichida askasporalar bir-biri bilan qo`shiladi. Bunday hodisa saxoromikodes Lyudvig (Saccharomycodes lndvigii) da uchraydi.