Biologiya o`qitish metodikasi” kafedrasi botanika (o`simliklar sistematikasi) fanidan

Birurug‘pallalilar yoki lolasimonlar sinfining umumiy ta`rif.
Lolasimonlar ajdodi (sinfi) — Liliopsida (Monocotyledones) ajdodi 4 ta ajdodga, 37 qabila, 104 oila va 3000 turkumga mansub 63000 ga yaqin turni o`z ichiga oladi. Bu sinf vakillarining urug`pallasi bitta. Ularning aksariyat qismi bir yillik o`tlardan iborat. Palma singari ba`zi daraxtsimon tunlani ham bor. Ildiziani popuk iidiz. Bargiani parallel tominlangan. Poyasida ikkiiamchi yog`on1ashish yo`q, sababi bularda kambiy nivojlanmagan. Gul tuzilishi ham o`ziga xos gulqo`ng`oni oddiy. Gulqo`rg`on bo`laklari 3 tadan bo`lib joylashgan.
Loladoshlar oilasi — Lilliaceae; Oilaga piyozli ot o`sirnliklar kiradi. Ularning barglari uzunroq, nashtarsimon, ba`zan cilipssirnon. Gullari yirik yoki inayda, yakka yoki bir nechia, ikki jinsli, aktinomorf, changchisi 6 Ia, 3 tadan ikkita doirada o`rnashgan. Umgchi hula, uchla mcvabargli. Gul foffnulasi:
P<sub>3+3</sub> A<sub>3+3</sub> G<sub>(3)</sub> Mevasiko`sakcha. Bu oilaga 10 turkum Va 470 laga yaqin tur kiradi. Ular Shimoliy yarimsharning mo`tadil va subtropik hududlarida, ayniqsa, G`arbiy Osiyo, Hirnolay va Sharqiy Osiyoda keng tarqalgan.
O`rta Osiyoda 5 Ia turkumi va 120 Ia luri, O`zbekistonda esa 4 Ia lurkumi (Gagea, Fritillaria, Tulira, Rhinopetalurn) va 52 turi tarqalgan,
Boychcchak (Gagca) turkumi. Bu turkuniga kichkina, boyi 10 – 25 sm ii o`t o`simliklar kiradi. Piyozi mayda. l3arglari ingichka, qalarni.
Gullari sariq va ochsariq. I3oychechaklar tog`, adir va cho`ida mayin
tuproqlarda, bo`z yerlarda o`sadi. O`zbckistonda 25 Ia turi, O`rta
Osiyoda 47 ta turi uchraydi.
Tuxumsimon boychechak — Gagea ova. Ko`p yillik o`t. Bo`yi 15- 25 sm. Gulqo`rg`on bargchalari deyarh oq yoki oq-sariq. Iidiz bo`g`zidagi bargi ipsimon yoki silindrsimon, poyadagilari ket rna-kcl joylashgan. Piyozi qora yoki qo`ng`ir, luxumsimon. Aprel-may oylarida gullab urug`laydi. Adir va tog`larda tarqalgan.
Lola (Tulipa) turkumi. Bu turkum vakillarining piyozi asosan qo`ngir. Poyasi bargli. Gullari ko`pincha yakka-yakka joylashgan, gulqo`rg`oni oddiy, gultojsimon, oq rangli. Gu1qorgon bo`laklari 6 Ia, tutashmagan, 3 ladan 2 Ia doirada o`rnashgan. Changchisi 6 Ia, urug`chisi 1 ta. Mevasi uch qirrali ko`sakcha. Orta Osiyoda 64 turi, Ozbckistonda 21 turi o`sadi. Qizil lola, Greyg lolasi — Tulipa grcigii. Ko`p yilhk piyozli o`t, bo`yi 20—40 Sm. Barglarining usiida gunafsha rangh dog`lari bor. Gulqo`rg`on bo`laklari qizil, osli sariq, qora dog`ii. Aprel-may oylarida gullab, meva beradi. Respublikaning adir va toglarida tarqalgan. G oyat chi royli osim1ik. O`zbckiston Respublikasi “Qizii kiiob” iga kirililgan. Bu turni boshqalari bilan chatish— tirib, juda ajoyib navlar yetishtirilgan.