«biologiya» kafеdrasi

Umumiy tushuncha: O‘simliklarning sho‘rlanishga chidamliligi organizmning o‘ziga xos xossasi bo‘lib evolyusiya jarayonida shaklanib kelgandir. Bu xolatning asosida sitoplazmada ionlar gomeostazini ma'lum bir miqdorda uning tashqarisida tuzlar miqdoriga qarab boshqarib turish yotadi. Sho‘rlanish o‘simliklarda quyidagi o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin.
1.Hujayralarning bo‘linishga kam ta'sir qilgan holda ularning chuzilishini qiyinlashtiradi.
2.Azot almashinuvini buzadi ya'ni azot almashinuvi oraliq moddalari bo‘lgan aminlar, diaminlar va ammiak miqdorini oshishiga olib keladi. Ular o‘simliklarni zaharlfshi mumkin. Ammo di va poliaminlar professor N.M.Shivyakovaning (1983) fikricha o‘simliklarning stresslarga moslanishida quyidagi vazifalarni bajarishi mumkin.
1.Biopolimerlarning tabiiy tuzilishini, membranalarni, fermentlarni aktiflik markazini turg‘unlashtiradi.
2.Hujayra tuzilishini gidrolitik fermentlar tomonidan parchalanishini to‘xtatadi.
3.Oqsil xlorofil kompleksini turg‘unlashtiradi.
4.Aktomiozin singari oqsillarning polimerlanishida yordam beradi .
5.Oqsillar modifikatsiyasini tanlab aktivlashtiradi.
6.RNK- polimeraza fermentini aktivlashtiradi.
7.Embriogenez, mitoz prosesslarini aktivlashtiradi, qarish xodisasini sekinlashtiradi.
O‘simliklarda sitress sharoitida paydo bo`ladigan prolin aminokislotasi quyidagi vazifalarni bajarishi mumkin.
1.Oqsillar suv muhitini va biopolimerlar tuzilishini himoyalaydi.
2.Osmoregulyatorlar mexanzmi tarkibiga kirib suv faolligini boshqaradi.
3.Prolin va oksiprolin saqlovchi glikoproteidlar tarkibiga kirib protoplazmaga elastiklik beradi.
4.Stress tugagan davrdan so‘ng energiya va azot manbai bo‘lib hizmat qiladi.
Sho‘rlanishning hamma xillarida o‘simlik tuzlarning yuqori konsentratsiyasiga duch keladi. Kationlardan ko‘proq Na⁺, K⁺, Mg²⁺ va Ca²⁺ ta'siriga duch keladi. O‘simlik tomonidan Na⁺ ionlarini ko‘plab o‘zlashtirishi K⁺ va Mg²⁺ ionlarining hujayradagi miqdorini kamaytiradi.
Suvda tez eruvchan bo‘lgan Na⁺ va K⁺ tuzlari o‘simlik rivojlanishi boshlang‘ich fazalarida ayniqsa yomon ta'sir qiladi, ya'ni ular ildizga passiv yoki aktiv yutilishi natjasida sitoplazmadagi va organellalardagi ionlar nisbatini buzadi. Bu esa barcha biokimyoviy protsesslarning buzilishiga olib keladi.