«biologiya» kafеdrasi

Ishning tartibi va topshiriqlar. Bu mashg`ulotni o`tkazish uchun 500 ml hajmli silindrga qaynatilgan sovuq suv to`ldiriladi. Silindr og`ziga mos kelgan kauchuk tiqinda ikkita teshik teshilib, ularning biriga o`simlik novdasi, ikkinchisiga egri shisha nay o`rnatiladi. Nayga millimetrli qog`oz ham yopishtiriladi. O`simlik novdasi tiqinga o`rnatilgandan so`ng silindr shu tiqin bilan mahkam berkitiladi. Silindrdagi ortiqcha suv tiqin yonidan va egri nay orqali siqib chiqariladi. Tiqin bilan silindrdagi suv sathi orasida havo pufakchalari bo`lmasligi shart. Tiqin orqali suv bug`lanmasligi uchun uning aylanasiga vazelin surkaladi. Egri nay ichidagi suvning sathi (millimetrli qog`oz) ga belgi qo`yilib, tajriba boshlangan vaqt yozib qo`yiladi. Oradan 30 minut o`tgach, shimilgan suv miqdori aniqlanadi (9-rasm).

9-rasm. Potometr.
Buning uchun avvalo nay yuzasini S=πr2 formuladan topish kerak. Shimilgan suv miqdori (P) ni aniqlash uchun yuqoridagi formula bo`yicha hosil qilingan son nay ichidagi kamaygan suvning balandligi (h) ga ko`paytiriladi. Buning uchun quyidagi formuladan foydalaniladi:
P=S·h
Barglarning umumiy sathini topish uchun 200 yoki 400 sm2 sathli qog`oz tarozida tortilib, vazni aniqlanadi. So`ngra o`sha qog`ozning sifatiga mos keladigan ikkinchi qog`oz olib, novdadagi hamma barglarning shakli shu qog`ozga alohida-alohida chizib chiqiladi. Qog`ozga tushirilgan barg shakllari qaychi bilan qirqib olinib, ularning umumiy vazni aniqlanadi. Hosil qilingan sonlarga asoslanib, barglarning umumiy sathi topiladi. Masalan, 400 sm2 qog`ozning vazni 0,5 gr, barglarning shakli chizilgan qog`ozning vazni 0,8 gr deb faraz qilaylik. Bunda quyidagicha proportsiya tuziladi:
400-0,5 0,8 x 400 320
x-0,8 –––––––– = –––– =640 cm2
0,5 0,5
Vazifa:
1. Har xil tur o`simliklarninig novdalarini tayyorlash.
2. Mustaqil Potometr asbobini yasab unda o`simliklar novdasining suv shimish tezligini aniqlash va kuzatish.
3. Olingan ma`lumotlar asosida xulosalar qilish