Biologiya kafedrasi

Ish uchun kerakli asbob va materiallar: baqa, shtativ, suvli banka, kaychi, ikkita pintset, doka, fil’tr qog`ozi, sul’fat kislotaning 0,3 protsentli eritmasi.

1. Sechenovning summatsiya qonunini kuzatishda baqaning bosh miyasi kesib tashlanib, pastki jagi shtativ ilmogiga osiladi. So`ngra, pintset bilan baqaning orqa oyogi bir marta juda sekin kisilganda baqa xarakat qilmadi, chunki bu ta`sirlagichning kuchi pogona kuchidan past. Keyin shunday sekin ta`sir kilish ketma-ket bir necha marta takrorlanadi. ta`sirlarga javoban paydo bulgan sust qo`zg`alishlar tuplanib refleks xosil kiladi. Qo`zg`alishlarning shu xilda to`planishi summatsiya deyiladi.

2. Qo`zg`alishning irradiatsiyasi va generalizatsiyasini kuzatishda baqaning bir oyogi pintset bilan bir meyorda (ritm bilan) .kisiladi. Baqa, bunga bir oyogini kimirlatish bilan javob beradi, chunki ta`sirning kuchi pogona kuchiga teig bo`ladi. Agar baqa oyogi kattikrok kisilsa, u ikkinchi oyogini xam xarakat- lantiradi. Bu xolda qo`zg`alish markaziy nerv sistemasi orqali baqaning ikkinchi oyogiga xam tarkaladi. qo`zg`alishning bunday tarqalishi irradiatsiya deyiladi. Ta`sir kuchi yana xam kupaytirilsa baqaning butun gavdasi xarakatga keladi. Bu generalizatsiya deyiladi. Generalizatsiya —qo`zg`alishning butun markaziy nerv sistemasi buylab tarqalishidir. Markaziy nerv sistemasida qo`zg`alishning irradiatsiyasi va generalizatsiyam: A - kuzilishning karama-qarshi tomonga irradiatsiyasi. B - qo`zg`alishning orqa miya bo`limlari bo`ylab generalizatsiyasi.

3. Reflektor faoliyatining tormozlanishi kuzatilganida, agar mexaniq ta`sirning kuchi xam kupaytirilsa, qo`zg`alishning generalizatsiyasi urniga reflektor faoliyat tuxtab, tormozlanish protsessi vujudga keladi. SH Tormozlanish xodisasini kuyidagi tajribadan kurish mumkin. Baqaning ketki oyogidan biri sh pintset bilan kattik ushlanadi, ayni ? t vaktda ikkinchi oyogi kislotaga tushiriladi. Agar ikkala ta`sir bir vaktda berilsa, baqa xech kanday ja- vob bermaydi, chunki juda kuchli ta`sirga qarshi nerv markazlarida qo`zg`alish urniga tormozlanish protsessi ruy beradi.

4. Induktsiya qonunlari bilan tanishganda markaziy nerv sistema- sida bo`ladigan qo`zg`alish va tormozlanish protsesslari bir-biri bilan boglikligi kuzatiladi. Masalan: bir gruppa nerv xujayralar, ular yonidagi boisha gruppa xujayralar ishi tormozlanadi. Bu bir vaktda buluvchi manfiy induktsiya deyiladi. Agar bir gruppa nerv xujayralar ishi tormozlanib, ular yonidagi boshqa gruppa nerv xujayralarda qo`zg`alish ruy bersa, bu bir vaktda buluvchi musbat induktsiya deyiladi.

Aktiv tormozlanish boshqa yarim sharida induktsion qo`zg`alish, xosil qiladi, bu musbat induktsiyadir. Bir vatstda buluvchi manfiy induktsiyani kuzatish. Bosh miyasi buzilgan batsa shtativ ilmogiga osiledi. Uning bir oyogini pintset bilan kisib ushlab turib uzok ta`sirlagan xolda, ikkinchi .oyogi bopsha pintset bilan chimchilanadi. Baqa bu chimchilashga javob bermaydi, chunki sikib ushlab turilgan oyogi markazi qo`zg`alganda chimchilanayotgan oyok markazida induktsion tormozlanish ruy beradi. Bir vakttda ruy beruvchi induktsiyadan tapshari, ketma-ket ruy beruvchi induktsiya xam bo`ladi. Bu induktsiyaning xam manfiysi va musbati bo`ladi. Ayni induktsiya aslida qo`zg`alish va tormozlanish protsesslarining almashinishidan iborat. Qo`zg`alish protsessi tormozlanish protsessi bilan almashilsa, ketma-ket manfiy induktsiya deyiladi. Aksincha tormozlanish protsessi qo`zg`alish protsessi bilan almashilsa, ketmaket musbat induktsiya deyiladi.

Ketma-ket induktsiyani kuzatish

1-tajriba.

Orqa miyasi buzilmagai, shtativ ilmogiga osilgan baqaning ketki oyoklariga pintset bilam birin-ketin kuchsiz ta`sir beriladi. Ikkinchi ta`sir birinchidan keyin darxol berilishi kerak. Baqa oldin ikkinchi ta`sirga. keyin birinchi ta`sirga javob beradi.

2-t a j r i b a.

Opika miyasini buzmasdan shtativ ilmogiga osilgan baqaning ketki oyoklaridan biri pintset bilan kattik kisib turilsa, bunga baqa butunlay javob bermaydi, chunki kuchli ta`sir natijasida tormozlanish xosil bo`ladi. Agar ta`sir kursatish tuxtatilsa, baqa kuchli xarakat kiladi. Bu xol tormozlanishdan keyin xosil bo`ladigan ketma-ket musbat reflekslarining koordinatsiyasi. induktsiya tufayli ruy beradi. Markaziy asab. sistemasida qo`zg`alishning irradiatsiyasi (tarqalishi) Markaziy asab sistsmasida qo`zg`alishning tarqalish qodisasi irradiatsiya nomini oldi. Tarqalishni tajribada hayvonlarning MASdagi tormozlovchi sinapslarni bog`lab qo`yuvchi strixnin (kuchala) erdamida kuzatish mumkin.