Биология кафедраси тўйчиева Зиёда Абдихолиқ қизи

Асаларилар (Apoidea). Асаларилар инларини мумдан, катакчалар кўринишида ясаб, дарахт шохларига ва бошқа жойларга қўядилар. Асосан оила бўлиб яшайдилар. Лекин якка тарзда ҳаёт кечирадиганлари ҳам бор. Якка яшовчи асаларилар ин қуришиб, бу инлар битгач личинкалар учун озуқа йиғади. Ишларини тамом қилгач, тухум қўйиб, кейинги насли тўғрисида қайғурмасдан кетиб қоладилар.
Шунинг учун улар уя ҳимояси инстинктидан маҳрумдирлар. Бундай асаларилар Apis – авлодига мансубдирлар. Асал ариларнинг фаол ҳаёти мўътадил иқлимда йилнинг иссиқ даврида тропик мамлакатларда эса қуруқ даврда кечади. Мана шундай иссиқ ва қуруқ вақтида асаларилар одамлар учун жуда ҳавфли ҳисобланади.
Оддий асаларилар (Apis mellifera). Ҳамма ҳашаротларга ўхшаб танаси сегментлардан тузилган. Қора рангда бўлиб, бошқа асаларилар каби қўнғир-сарғиш тук билан қопланган. Бошида узоқ масофани кўриш учун иккита фасеткали кўзи ва оддий кўзи жойлашган. Оддий кўзлари яқин масофани кўриш учун мослашган. Кўкрагида уч жуфт оёқлари бўлиб, оёқчаларида ёстиқчалари ва тирноқчалари бўлади. Ишчи асалариларнинг охирги жуфт оёқларида саватчалари ва чўткалари бўлади бўлади, икки жуфт сариқ тусли, тиниқ парда қанотлари танасига бириккан. Ҳашарот мумкин эритиш учун юқори жағ безлари секретини ишлатади. Қорин қисмининг учунчи сегментидан бошлаб олтинчисигача ёш асалариларда махсус мўм ишловчи безлари жойлашган бўлади. Улар асосан нектар ва гул чанги билан озиқланади. Бир неча минг индивидлардан ташкил топган оилада яшашади. Оилада она асалари, эркаклари (трутенлар) ва ишчи асаларилар фарқланади. Она асаларининг узунлиги 20 мм гача боради. Охирги жуфт оёқларида саватчаси бўлмайди. Узун игнаси тухум қўйиш учунгина хизмат қилади. Эркакларининг катталиги урғочлари билан бир хил бўлади, лекин қанотлари қорнига қараганда узунроқдир. Трутенларнинг игнаси, савтчаси ва чўткалари бўлмайди. Уларнинг асосий роли урғочиларини урчитишдир.
Ишчи асаларилар, урғочи ва трутенларга нисбатан анча кичик бўлади. Танасининг узунлиги энг каттасиники 13-15 мм гача боради. Қанотининг узунлиги қорни билан тенгдир. Игнали бўлади. Улар она асаларилардан фарқ қилиб, тухум қўймайди. Ишчи асаларилар ҳамма ишларни, яъни уя қуриш, озуқа тўплаш, асал тайёрлаш, она сути тайёрлаш, насл тўғрисида қайғуриш, уяни ҳимоя қилиш каби ишларнинг ҳаммасини бажаради.