Biologiya hayot haqidagi fan

Ko’rgazmali qurollar:  «Biologiya» darsligi,  «Biologiya fanidan o’quv uslubiy qo’llanma»Fanga oid 

ko’rgazmali qurollar va rasmlar

, doska bo’r, daftar. 

Darsning borishi: 

Tashkiliy qism: O’qituvchining salomlashishi, jurnalga yo’qlama qilishi,sinf o’quvchilarini darsga jalb 

qilib, ishchi  muhitini yaratish. 

Uy vazifasining bayoni:______________________________________________________________ 

__________________________________________________________________________________ 

Yangi mavzuning bayoni:

 

1906-yilda U. Betson va R. Pennet xushbo‘y hidli no‘xat o‘simliklarini 

cha tish tirib, chang donasining shakli va gulning rangi keyingi avlodda mustaqil holda irsiylanmasligini, 

duragaylarda ota-ona formalarining belgilari takrorlanishini aniqlashdi. Avlodlarda belgilarning mustaqil 

holda irsiylanishi va erkin kombinatsiyalanishi barcha belgilar uchun xos emasligi ma’lum bo‘ldi. 

Tomas Morgan va uning shogirdlari mustaqil holda irsiylanmaydigan genlar belgilarining avloddan 

avlodga o‘tishini o‘rgandilar. Agar G. Mendel o‘z tajribalarini no‘xat o‘simligida o‘tkazgan bo‘lsa, 

Morgan uchun meva pashshasi drozofi la asosiy obyekt bo‘lib xizmat qildi. Drozofi lalar tajriba 

o‘tkazish uchun juda qu lay obyektdir. Chunki ular laboratoriya sha roitida tez ko‘payadi, xromosomalar 

soni 8 ga teng. Genlarning mustaqil kombinatsiyalanishi qonuni o‘rganilayotgan genlar nogomologik 

xromosomalarda joylashsagina o‘rinli bo‘ladi. Genlar soni xromo somalar sonidan ancha ko‘p bo‘lganligi 

sababli bitta xromosoma da juda ko‘p genlar joylashadi va birikkan holda irsiylanadi. Bir xromosomada 

joylashgan genlar majmuyi birikish guruhi deyiladi.

 

T. Morgan qonuni quyidagicha tavsifl anadi: bitta 

xromosomada joylashgan genlar birikish guruhlarini hosil qiladi va nasldan naslga birikkan holda o‘tadi. 

Ularning birikish ehtimoli shu genlar orasidagi masofaga teskari proporsionaldir. Genlar orasidagi masofa 

morganida deb ataladigan birlik bilan ifodalanadi; 1 morganida 1% krossingover kuzatiladigan genlar 

orasidagi masofaga teng. Biz yuqorida ko‘rib chiqqan misolimizdagi ikkita gen orasidagi masofa 

17 morganidaga teng. Belgilarning birikkan holda irsiylanishi, krossingover hodisasiga asoslanib 

T.Morgan o‘z shogirdlari bilan irsiyatning xromosoma nazariyasini yaratdi. Uning mazmuni quyidagicha: 

– genlar xromosomalarda ma’lum bir chiziqli ketma-ketlikda joylashadi; – har bir gen xromosomada o‘z 

o‘rni (lokus)ga ega; allel genlar gomologik xromosomalarning aynan bir xil lokuslarida joylashadi; 

– bitta xromosomada joylashgan genlar birikish guruhini hosil qilib, birgalikda irsiylanadi; birikish 

guruhlari soni xromosomalarning gaploid to‘plamiga teng va har bir tur uchun doimiydir. 

---

www.sadikov.uz @sadikov_uz  

Mazkur dars ishlanmalar to’plamidan faqat namuna sifatida foydalansa bo’ladi!

 

 

Mustaxkamlash: 1. Birikkan holda irsiylanish hodisasi dastlab kimlar tomonidan aniqlangan? 

2. T. Morgan o‘z tajribalarida qaysi obyektdan va nima uchun foydalanganligini 

izohlang. 

3. To‘liq va qisman birikish deb nimaga aytiladi? 

4. Krossingover nima? Uni isbotlovchi tajriba mohiyatini tushuntiring. 

V. Baholash  Faol  qatnashgan  faol  qatnashgan  o’quvchilar  baholanadi.