Biologiya fakulteti

3. Strestin rawajlaniw basqishlari
Rawajlanıwdıń túrli basqıshlarında siz stresstiń insan denesine qanday tásir etiwin anıq kóriwińiz múmkin. Alım Xans penenSelye bul processni bir neshe basqıshlarǵa ajratdi. Onıń usılı kesellik rawajlanıwınıń úsh basqıshın anıqlawǵa tiykarlanǵan. Barlıq basqıshlar izbe-iz, bir-birine tegis oqadi. Insan denesiniń baslanǵısh jaǵdayı shok dep tariyplanadi. Sonnan keyin, dene ózgergen sharayatlarǵa iykemlese baslaydı. Nátiyje adamdıń sezimiy tárepten qanshellilik kúshli bolıwına baylanıslı - dene degi tosıqtı engib ótedime yamasa stressli jaǵday payda bola ma.
Stress studenti Xans penen Selrening tiykarlawshisi onıń rawajlanıwınıń ush basqıshın ajıratıp turadı.
Birinshi basqısh - iri gormonlar sintezi, traditsiyaǵa tán bolmaǵan jaǵdaylarǵa iykemlesiw ushın energiya beriwdiń kóbeyiwi, ǵázepleniw sezimi payda boldı. Insandı uwayım sezimi jenip shıǵadı, ol ózi ushın jay tapa almaydı. Fiziologikalıq kózqarastan, bul búyrek ústi korteks penengormonlari sintezining aktiv ósiwi menen anıqlama bernedi. Dene iykemlesiw ushın kóbirek energiya islep shıǵarıw arqalı mashqalanı engishga háreket etedi. Bul kelisiwdiń ózi, yaǵnıy. iykemlesiw. Járdemshi sistemalardıń waqtınsha aktivlesiwi sebepli qayta qurılǵan dene elementleriniń aktivliginiń jańa dárejesi menen xarakterlenedi. Usınıń menen birge, toqımalar sistemaları aktivlesedi, bul bolsa gomeostazning jańa dárejesin támiyinleydi.
Bul basqıshdıń qásiyetleri:
1) energiya resurslarini jóneltiriw;
2) strukturalıq hám fermentativ beloklar sintezining kusheytiwi;
3) immun sistemasın mobilizatsiya qılıw.
Keyingi basqısh - faza qarsılıgı. Eger dene talaplarǵa maslastırılǵan bolsa, gormonning qazib alınıwı normallastırıladı. Anketetetning izomatlari hám denediń qarsılıgı dárejesi sezilerli dárejede asadı. Bul basqıshda immunitettiń bir túri islep shıǵıladı, denesi jáne de qattılasadı. Biraq usınıń menen birge, tiyisli gormonlar islep shıǵarılıwı azayadı. Sol sebepli sezimler tınıshlanıp, mámleket teń salmaqlılıqlı boladı. Qáweter belgileri joq.
Aqırǵı basqısh -sharshaw. Dene gúresiwdan charchaydi, stress bolsa aqırǵı sherbetlerdi siqib shıǵaradı. Qarsılıq talap etiletuǵın dárejeden tómenge túsedi. Qáweter sezimi qaytadı. Eger stress faktor uzaq waqıt dawamında óz tásirin kórsetsa, ol jaǵdayda fiziologikalıq jaǵday ózgeredi. Olar adrenal korteks penenhám basqa ishki organlardıń qaytarıp bolmaytuǵın deformatsiyalarida ańlatpalanadı. Qandayda bir kisi ádetlenip qalǵan stimulga uzaq waqıt tásir etkenden keyin, denediń maslasıwshı qábiletleri azayadı, uwayımlı hám basqa ishki organlardıń korpusında tınıshsızlıq hám basqa ishki organlardıń jumısshısı qaytarıp bolmaydı.
Hár bir ush stress rawajlanıw basqıshları turaqlı túrde bir-birin almastıradı : birinshi náwbette, tiyisli tájiriybe joq ekenligi sebepli ajablanib bar, keyin adam jańa jaǵdaynı engib ótiwdi úyrenedi, sonnan keyin charchoq payda boladı.