Biologiya 5 new indd

ildiz
t u k c h a s i
ild iz n in g
ic h k i
tu z ilis h i
1 4 -ra s m . O‘simlik organlarining hujayralardan tuzilganligi.
21

---

:i
3 - la b o r a to r iy a m a s h g 'u lo t i 
P iy o z p o ' s t i h u ja y r a s in in g t u z ilis h in i m i k r o s k o p d a o 'r g a n i s h
K e ra k li jih o z la r. buyum oynasi, qo plag‘ ich oyna, skalpel, pinset, 
pipetka, mikroskop, filtr q o g ‘oz, yod eritmasi, piyoz.
ф edurtm_uz
1 5 -ra s m . Piyoz po‘stidan preparat tayyorlash.
Ishni b a ja ris h t a r tib i.
1. Piyozni skalpel yordamida to ‘ rtga bo‘ ling (15-rasm).
2. Tozalab artilgan buyum oynasiga pipetka yordamida bir tomchi 
suv tomizing.
3. Pinset yordamida kesilgan piyozning yupqa po‘stini ajratib oling.
4. Piyozning yupqa po‘stini buyum oynasidagi bir tomchi suv ustiga 
tekis qilib joylashtiring va ustiga bir tomchi yod eritmasi tomizing.
5. Qoplag‘ ich oyna bilan yopib, ortiqcha suvni filtr q o g ‘ozga shim- 
diring.
6. Dastlab mikroskopning kichik obyektivida, keyin katta obyektivi- 
da kuzating (16-rasm).
s it o p l a z m a -
y a d ro
v a k u o la
m e m b r a n a
t e s h ik c h a la r i
selly u lo za q obiq
1 6 -ra s m . Piyoz po‘stini mikroskop ostida ko‘ rish.
22

---

8. 
Mikroskop ostida ko‘ringan tasvirni daftaringizga chizing va xu- 
losa yozing.
Mikroskop ostida qaralganda zich joylashgan silindrsimon piyoz 
hujayralari ko‘ rinadi. M ikroskopning katta obyektiviga o ‘tkazilganda 
hujayra sitoplazmasi, vakuolasi, yadrosini kuzatish mumkin. Hujayralar 
tashqi tom ondan sellyuloza qobiq bilan o ‘ ralgan. Hujayra q o b ig ‘ idagi 
teshikchalar orqali suv va mineral moddalar hujayradan hujayraga 
o ‘tkaziladi.
II BO B. T IR IK O R G A N IZ M L A R N IN G X IL M A - X IL L IG I
5 - § . T i r i k o r g a n i z m l a r h a q i d a u m u m i y m a ’ l u m o t
Barcha tirik o rgan izm lar oziqlanadi, nafas oladi, k o ‘ payadi, 
o ‘sadi va rivojlanadi. Avvalgi m avzularda tirik o rgan izm lar hujayra- 
lardan iborat ekanligini bilib oldik. Barcha tirik o rgan izm lar proka- 
riot va eu kario t hujayradan tuzilganligi, hujayrasining ka tta -kich ik- 
ligi, avto tro f va g e te ro tro f oziqlanishi va bo shqa belgilariga k o ‘ ra 
farqlanadi.
Tirik o rgan izm lar xilm a-xil b o ‘ lib, 
ular bakteriyalar dunyosi, 
z a m b u r u g ‘ lar dunyosi, o ‘ simliklar dunyosi va hayvonot du nyosiga 
b o ‘ linadi (1 7-ra sm ).
Bakteriyalar
dunyosi - asosan, g e te ro tro f oziqlanuvchi prokariot 
o rgan izm lard an iborat. Bakteriyalarni faq at m ikro sko p yo rd a m id a
o ‘ rganish m um kin. Ular d o im iy ravishda a trofim izd a mavjud, lekin 
ju d a kichik b o ‘ lganligi sababli k o ‘zimizga k o ‘ rinmaydi. Bakteriya- 
larga sil tayoqchasi, achituvchi va chirituvchi bakteriyalar kiradi.
Z a m b u r u g ‘ lar
dunyosi - erkin harakat qila olm a ydiga n e u k a ri­
ot organizm lar, g e te ro tro f usulda oziqlanadi. Ingichka ipchalar -
gifalar
y o rd a m id a tu p ro q q a birikadi. Z a m b u ru g ‘ larda sporasi max- 
sus b o sh o q c h a s id a yoki q a lp o q c h a s id a yetiladi. Ular m ik ro s k o p d a
k o ‘ rinadigan achitqi z a m b u r u g ‘ idan tortib, yirik q o ‘ziqo rinlargach a 
b o ‘ lgan organizm larni o ‘z ichiga oladi.
0 ‘ sim lik d u n y o s i -
flo ra
d e yila di. O ‘ s im lik la r erkin h a ra k a tla n a
o lm a y d ig a n e u k a rio t o rg a n iz m la r. A tro fim iz d a g i yashil o ‘ s im lik la r
edurtm_uz
23

---

О 
e d U r t m _ U Z