Biologiya 5 new indd

Oila:
Xurmodoshlar oilasi
Tur: 
Safsan xurmosi (81-rasm).
Bo‘yi 15–20 metrli daraxt. Bargi cho‘ziq qalin, uzunligi 15 sm 
gacha boradi. Gullari sarg‘ish, mevasi etli, qo‘ng‘ir-qizil rangda. 
Tog‘ yonbag‘irlarida, buloq bo‘ylarida o‘sadi. Xo‘jalik maqsadida 
yerlarning o‘zlashtirilishi, qurilish va o‘tin uchun ishlatilishi sababli 
kamayib ketgan.
Turkum:
Juft tuyoqlilar
Oila:
Bug‘ular 
Tur:
Xongul (82-rasm).
To‘qayzor va qumli cho‘llarda 3–20 ta-
gacha to‘da bo‘lib yashay di. May-iyun oyida 
bolalaydi. Bolalari 1 yilcha onasidan ajra-
maydi. 2–3 yoshida voyaga yetadi. Daraxt, 
buta va o‘tsimon o‘simliklar bilan oziqlana-
di. Bug‘u urg‘ochisining shoxi bo‘lmaydi. 
Erkak bug‘ularning shoxi o‘rtacha 110 sm, 
og‘irligi 200 kg keladi. To‘qaylarning qis-
qarishi va brakonyerlik tufayli kamayib ket-
gan.
Turkum:
Turnasimonlar
Oila:
Tuvaloqlar
Tur:
Yo‘rg‘a tuvaloq (83-rasm).
Cho‘l sharoitida yashashga moslashgan. 
Suvsizlikka chiday oladi. Yaxshi uchadi. 
Tog‘ etaklaridagi maysazorlarda, yarim-
82-rasm. 
Xongul-
Buxoro bug‘usi.
83-rasm. 
Yo‘rg‘a 
tuvaloq.
http://eduportal.uz

---

90
cho‘llarda yashaydi. Aprel-may oylarida 2–3 ta tuxum qo‘yadi. 
Polaponlari iyun-iyul oylarida ucha boshlaydi. Ovlash taqiqlangan.
«Qizil kitob»ga hayvonot va o‘simlik olami turlarini (kenja tur-
larini) kiritish (undan chiqarish) bo‘yicha takliflar va tavsiyalarni 
O‘zbekiston Fanlar akademiyasining Zoologiya hamda Botanika 
institutlari ishlab chiqadi. 
• qo‘riqxona 
• buyurtmaxona 
• milliy bog‘ 
• tabiat yodgorliklari 
• «Qizil kitob» 
1. Muhofaza qilinadigan qanday hududlarni bilasiz?
2. O‘zbekistondagi asosiy qo‘riqxonalarni aytib bering.
3. O‘zbekistonda qanday tabiat yodgorliklari mavjud?
4. «Qizil kitob» nima maqsadda joriy etilgan?
5. O‘zbekiston Respublikasi «Qizil kitob»iga kiritilgan qanday 
o‘simlik va hayvonlarni bilasiz?