Biologiya 5 new indd

edurtm_uz
35

---

Q e d u rtm _ u z
•  kislorod  manbai  hisoblanadi  (barcha  yashil  o ‘simliklar);
•  oziq-ovqat  sifatida  iste’ mol  qilinadi  (olma,  o ‘rik,  yong‘oq  va 
hokazolar);
•  dori-darm on  sifatida  foydalaniladi  (yalpiz,  na’ matak,  shirin­
miya  va  hokazolar);
•  chorva  mollari  uchun  yem-xashak  hisoblanadi  (beda,  sebar- 
ga,  shuvoq  va  hokazolar);
•  manzarali  va  xona  o ‘simligi  sifatida  o ‘stiriladi  (fikus,  kaktus 
va  hokazolar);
•  qurilish  va  sanoat  xomashyosi  (yog‘och,  paxta  va  kanop).
O ‘ s im lik la r   s is te m a tik a s i. 
Sistematika  faniga  shved  olimi 
Karl  Linney  asos  solgan.  O‘simliklarning  500  mingdan  ortiq  turi 
b o ‘ lib,  ularni  o ‘ rganishni  osonlashtirish  uchun  bir-biriga  o ‘xshash 
o ‘simliklarni  birlashtirib,  guruhlarga  b o ‘ linadi.  O‘simliklarni  sistema- 
tikaga  solishda  quyidagi  sistematik  birliklardan  foydalaniladi:
TUR  -►  TURKUM 
OILA  —►  SINF  -►  BO‘ LIM 
DUNYO
Tuzilishi  o ‘xshash  organizm lar  bitta  turga  kiradi.  O‘xshash  tur- 
lar  birlashib  turkumni,  turkum lar  oilani,  oila  sinfni,  sinflar  esa 
b o ‘ limni,  b o ‘ limlar  o ‘simliklar  dunyosini  tashkil  qiladi.  O‘simliklar 
sistematikasi  bilan  dorivor  q o q io ‘t  va  m akkajo‘xori  misolida  tani- 
shib  chiqamiz.
Dorivor  qoqio‘ tning  sistematik 
o ‘ rni
M akkajo‘xorining  sistematik 
o ‘ rni
Dunyo:  O‘simliklar
Bo‘lim:  Yopiq  urug‘lilar  (Magnoliya-
toifa)
Sinf:  Ikki  urug‘pallalilar  (Magnoliya- 
simon)
Oila:  Qoqio‘tdoshlar 
Turkum:  Qoqio‘t 
Tur:  Dorivor  qoqio‘t
Dunyo:  O‘simliklar
Bo‘lim:  Yopiq  urug‘lilar  (Magnoli-
yatoifa)
Sinf:  Bir  urug‘pallalilar  (Lolasi- 
mon)
Oila:  Bug‘doydoshlar 
Turkum:  Jo‘xori 
Tur:  Makkajo‘xori
36

---

Q  edurtm uz
0 ‘simliklar  dunyosi
yuksak  o‘simliklar
2 7 -ra s m .  0 ‘simliklar  sistematikasi.
0 ‘simliklar  dunyosi  tuban  va  yuksak  o ‘simliklarga  bo‘ linadi  (27- 
rasm).  Tuban  o ‘simliklarning  tanasi  ildiz,  poya,  bargga  b o ‘ linmagan. 
Bunday  tana  qattana  yoki  tallom  deyiladi.  Tuban  o ‘simliklarga 
suvo‘tlar  bo‘ limi  kiradi.  Yuksak  o ‘simliklarning  tanasi  ildiz,  poya  va
37

---

bargdan  iborat.  Yuksak  o ‘simliklar  sporali  va  urug‘ li  o ‘simliklarga 
bo‘ linadi.  Sporali  yuksak  o ‘simliklarga  yo‘sinlar,  q irq b o ‘g ‘ imlar  va 
qirqquloqlar  bo‘ limi  kiradi.  Urug‘ li  o ‘simliklar  esa  urug‘ ining  joyla- 
shishiga  ko‘ ra  ochiq  urug‘ lilar  va  yopiq  urug‘ lilar  b o ‘ limini  o ‘z  ichi­
ga  oladi.
Yopiq  urug‘ li  o ‘simliklar  bir  va  ikki  urug‘ pallali  o ‘simliklar  sinfiga 
ajraladi.  Ikki  urug‘ pallali  o ‘simliklarga  ra’ nodoshlar,  q o q io ‘tdoshlar; 
bir  urug‘pallali  o ‘simliklar  sinfiga  esa  b u g ‘doydoshlar  oilasi  kiradi. 
Bug‘doydoshlar  oilasiga  jo ‘xori  va  arpa  turkumi  kiradi.  M akkajo‘xo- 
ri  esa  jo ‘xori  turkumining  vakilidir.