Biologiya (2) — копия cdr

Kriptotizimning klassik sxemalari va ishlash modellari

Kriptotizimning umumlashgan klassik sxemasi 3.1-rasmda ko‘rsatilgan.

---

28

3.1-rasm. Kriptotizimning umumlashgan sxemasi 

Jo‘natuvchi boshlang‘ich M xabarning ochiq matnini ishlab chiqaradi, u himoya qilin-

magan kanal bo‘yicha qonuniy oluvchiga uzatilishi kerak. Kanalni,

uzatilayotgan xabarni ushlab olish va uni ochish maqsadida ushlab oluvchi

kuzatib turadi. Jo‘natuvchi orqaga qaytadigan Ek o‘zgartirish yordamida M

xabarni Shifrlaydi va oluvchiga jo‘natiladigan S=Ek(M) Shifrmatni  (kriptogrammani) 

oladi. Qonuniy oluvchi, S Shifrmatni qabul qilib, teskari D=Ek-1 o‘zgartirish yordamida uni 

qayta Shifrlaydi va ochiq matn M ko‘rinishdagi boshlang‘ich xabarni oladi:

D

k

(S)=E

k

-1

(M)=M

 EK o‘zgartirish kriptografik o‘zgartirishlar yoki kriptoalgoritmlar to‘plamidan tanla-

nadi. Alohida ishlatiladigan o‘zgartirish K kalit yordamida tanlanadi. Kriptotizim amalga 

oshirishning turli variantlariga egadir: yo‘riqnomalar to‘plami, apparat vositalar, kompy-

uterning dasturlar tupami; ular ochiq matnni Shifrlash va ochiq Shifrmatnni turli usullar 

bilan qayta Shifrlash imkonini beradi, ulardan bittasi aniq bir K kalit yordamida tanlanadi. 

Qayta Shifrlashni o‘zgartirishga nisbatan Shifrlashni o‘zgartirish simmetrik va nosimmetr-

ik bo‘lishi mumkin Simmetrikli - bitta kalitli, nosimmetrikli - ikkita kalitli (ochiq kalitli) krip-

totizim sinflaridir. Bitta kalitli simmetrik kriptotizimning sxemasi 3.1-rasmda keltirilgan. 

Unda bir xil maxfiy kalitlar Shifrlash blokida va qayta Shifrlash blokida ishlatiladi. Ikkita 

kalitli nosimmetrik kriptotizimning umumlashgan sxemasi 3.2- rasmda keltirilgan.

Maxfiy K kalit

Junatuvchi

Shifrlash E

k

(M)

Qayta shifrlash D

k

(S)

Oluvchi

Ushlab oluvchi

---

29

3.2 - rasm. Ochiq kalitli assimetrik kriptotizimning umumlashgan sxemasi

Simmetrik kriptotizimda maxfiy kalit jo‘natuvchiga va oluvchiga  kalitlar tarqatadi-

gan himoya qilingan kanal bo‘yicha, masalan, kurer bilan, uzatiladi. Nosimmetrik krip-

totizimda himoya qilinmagan kanal bo‘yicha faqat ochiq kalit uzatiladi, maxfiy kalit esa 

uni ishlab chiqarilgan joyida saqlanadi.SHifrlash uslubini tanlash, ya’ni kriptografik 

algoritm va uni qaysi rejimda ishlatish avvalo uzatilayotgan ma’lumot (axborot) xusu-

siyatlariga  bog‘liq  bo‘ladi.SHuningdek,  ma’lumotni  muhofazalamoqchi  bo‘lgan  tomon 

imkoniyatlariga  (qo‘llanilayotgan  kripto-vositalarning  tan  narxi  va  bardoshligiga)  ham 

bog‘liqdir. Bardoshli kritpografik algoritm va rejimni to‘g‘ri tanlashning o‘zi hali ma’lumot 

uzatuvchi tomonga kafolatlangan himoyaga ega ma’lumot yuborilishiga to‘liq imkoniyat 

yaratmaydi. Bu erda kriptografik algoritm va rejimni tanlashni to‘g‘ri qo‘llay bilish ham 

muhim omillardan biri hisoblanadi. Chunki eng bardoshli deb hisoblangan kriptografik 

algoritmlar ham noto‘g‘ri foydalanish oqibatida o‘zining bardoshlilik darajasini tushiradi. 

Bunday holatlarning yuz berishi esa riptoanalitik uchun juda muhim qurol sifatida qo‘l 

kelishi mumkin. Turli Shifrlar uchun deshifrlash masalalari turlicha murakkabliklarga ega 

bo‘ladi. Ushbu masala murakablik darajasi aynan shu Shifrning asosiy xossasini aniqlay-

di. Shuning uchun biror Shifr kriptografik bardoshligi haqida fikr yuritilganda etarli dara-

jada va kichik bardoshlikga ega bo‘lgan turlarga ajratib qaraladi.

Ochiq kalit

Yopiq kalit

Junatuvchi

Oluvchi

Shifirlash E

k

(M)

Qayta shifirlash 

D

k

(S)

Ushlab oluvchi

K

1

K2

---

30